Uzak Doğu sineması son yıllarda önemli ivme kat etti. İvmenin de ötesinde parlama yaptığını söylemek mümkün. Güney Kore Sinemasının başı çektiği görkemli imaller dünya şenliklerinde iltifat görüyor. Dahası bu sinemalar Oscar’da da el üstünde tutuluyor.
Çin, Güney Kore, Japonya üretimi sinemaların bahisleri ele alış biçimleri, formel açıdan ortaya koydukları lisan, sinema sanatı ismine söyledikleri kelam var şüphesiz. Fakat bilhassa Oscar’da istek gören Uzak Doğu sinemalarının ortak özelliği, her birinin ‘fakir edebiyatı’ yapıyor oluşu.
Ülkelerindeki alt sınıfların meselelerinin lisana gelmesi, gelir adaletsizliğinin vurgulanması üzere ögelerde düşünce yok tabi ki. Post çağdaş vakitte sinemanın bu bahisleri ele alması kadar doğal bir şey olamaz. Fekat bu sinemalardan kimileri fakirliğin edebiyatını yapıp, olayı ajitasyona vardırıp, güya Batılı gözlere istediğini vermek dileğinde üzere görüntü ortaya koyuyor. Son 3 yılın Oscar finalistlerine baktığımızda enteresan bir niyet kendini gösteriyor.
TAM OLARAK YOKSUL EDEBİYATI
2021 Oscar finalistinden başlayalım. Better Days, Çin’in Oscar adayı. Memleketler arası En Güzel Sinema kolunda son 5’e kalan üretimlerden. Lisedeki akran zorbalığını mevzu edinen sinemada, Çin’de neredeyse 10 milyon lise öğrencisinin geleceğini belirleyecek imtihana hazırlanan Nian’ın etrafında yaşananlara şahitlik ediyoruz. Bir sınıf arkadaşının intihar etmesi üzerine, Nian okuldaki zorbaların maksadı haline gelir. Gizemli genç bir adam ise Nian’ı zorbalıktan korumaktadır. Elbette gizemli genç fakir katmandan ve ‘serseri’ sınıfından. Nian da fakir katmandan ve gireceği imtihan ile hayatı değişecektir. Sinemada fakir insanların resmedilmesi, sokak ortalarında başlarına gelenlerin sahnelenmesi üzere ögeler ziyadesiyle didaktik ve klişe… Neredeyse o alt katmanda hayatta kalma bahtın yok ve ayakta kalmak için ya imtihanda başarılı olacaksın ya da büyük balıklara yem olmamak için kanunları gözardı edeceksin. Kimi sahnelerdeki sinematografi ve senaryo lisanı sinemanın tamamında olsa bu açıdan eleştirmeyeceğiz. Lakin tutarsız bir lisan ve fakirliğin edebiyatını yapma gayesi kendini açık ediyor.
PARAZİT FAKAT…
2020’de Oscar’a damgasını vuran Parazit sinemasını hatırlarsınız. Güney Kore sineması olmasına karşın hem yabancı hem yerli kategoride en güzel sinema mükafatlarını aldı. Parazit’in temel sorunu çağdaş hayat nizamı içerisindeki sınıf farkını ve adaletsizliği göz önüne koymaytı. Parazit’in Better Days üzere bir ajitasyona girdiğini söyleyemeyeceğim. Uzak Doğu sinemalarının ve beşerinin karakteristik özelliği olan birtakım mübalağa çeşitlerini yok sayarsak ‘fakir edebiyatı’ yaptığını söylemek haksızlık olabilir. Lakin Batılıların bu sinemaya bu derece değer vermiş olmasında, kendilerince sezdikleri ve görmek istedikleri edebiyat olduğunu lisana getirebiliriz.
JAPONYA’NIN ARAKÇILAR’I DA…
2019’da da kestirim edeceğiniz üzere yeniden bir alt sınıf ve yeniden bir yoksul edebiyatı sineması Oscar’da finalistler ortasına girmişti. Japonya üretimi Arakçılar, son 5’e kalan sinemalar ortasındaydı. İsminden da anlaşılacağı üzere hırsızlık yaparak geçinen bir ailenin yaşadıklarına odaklanıyor sinema. Bir gün küçük bir kız çocuğu hayatlarına dahil olur ve yaşayışlarını renklendirir. Sona gerçek ise bir sır açığa çıkar ve olanlar olur.
2018’de de Burning, Cannes’da büyük sükse yapmasına karşın Oscar’da son kısa listeye kalamamıştı. Burning’in de öyküsünde alt katman yoksunluğu ana dokulardan biriydi. Parazit üzere Güney Kore imali olan sinema önemli estetik bir yaklaşım ortaya koyarak yoksul edebiyatı sıkıntısından uzaklaşmış olsa da Batılıların dikkatini cezbettiği noktalardan birinin katiyetle bu olduğu aşikar.
BATI, UZAK DOĞU’NUN YOKSUL EDEBİYATINI MI SEVİYOR?
Son 4 yılda milletlerarası arenada isminden çok kelam ettiren dört Uzak Doğu merkezli sinemadan bahsettik. Hepsinin ortak özelliği evvel Cannes Sinema Festivali’nde iltifat görmesi. Oradan başlayarak dünya şenliklerinde ve Oscar’da ses getirmeleri. Ve elbette dünya şenlikleri dediğimiz yerler de ‘Batılı’ merkezler. Bu dört sinemanın ortak özelliğinin sınıfsal fark ve gelir adaletsizliğine dikkat çekmek olması tesadüf olmasa gerek. Üreticiler fakirliğin edebiyatını yapıp Batılıya göz kırpma noktasında nerede duruyor tam bilemiyoruz. Ancak Batılıların, kendilerine göz kırpma niyetiyle olmasa dahi fukara edebiyatı yapan sinemalara farklı ehemmiyet verdiği de ayan beyan ortada.