Ramazan ayı geliyor. Oruç tutmanın bir dini görevin dışında beşere hangi kapıları açtığını merak ettik ve Ankara Toplumsal Bilimler Fakültesi İslami İlimler Fakültesi Din İşleri Yüksek Şurası Üyesi Prof. Dr. Metin Özdemir’e oruç tutmanın faziletlerini sorduk.
Geçen yıl olduğu üzere bu yıl da Ramazan ayına koronavirüs salgınıyla giriyoruz. Sizce bu üzere illetler hayatın manasını anlamlandırma açısından değerli olabilir mi?
Öncelikle Cenabı Hak’tan ülkemizi, tüm İslâm âlemini ve insanlığı bu illetten kurtarmasını niyaz ediyorum. Koronavirüs üzere global salgınlara iki açıdan bakılabilir: Birincisi, Allah tarafından bu çeşit felaketlere yeryüzünün bir imtihan alanı olmasının doğal bir sonucu olarak müsaade verilmiş olduğunun bilinmesidir. İkincisi ise insanoğlunun niyet, araştırma, inceleme, deneyim, bilgi ve teknoloji üretme, böylelikle onlardan sakınma, korunma ve kurtulma üzere bütün imkân ve kabiliyetlerini kullanarak onlarla çaba etme sorumluluğuna sahip olmasıdır.
Allahü Teâlâ, insanoğlunun kendisini başka canlılardan ayıran üstün özellikleriyle imtihan edilmesinin koşullarına uygun olarak var ettiği dünyada, her türlü felaketi ve düşünceyi muhakkak bir sebebe bağlı olarak yarattığı üzere, onlara karşı önlem almanın ve onlardan kurtulmanın çarelerini ve vesilelerini de yaratmıştır. Bu bakımdan koronavirüs pandemisi vb. felaketler, insanoğlunun dünyanın ekosistemine ziyan veren aksiyonlarının bir sonucu olarak ortaya çıkmış olabileceği üzere, dünya nimetlerine sahip olmak için doyumsuz bir iştah ve hırsla rekabet eden, bu yüzden hayatın gerçek manasını ve hikmetini unutan, hasebiyle da Yaratıcısını tanıma, kötülüklerle uğraş etme, dünyayı imar ve ıslah etme ve yeryüzünü bir barış ve iyilik yurdu haline getirmeye çalışma üzere temel sorumluluklarını yerine getirmekten uzaklaşan insanoğluna Allah tarafından bir ihtar olarak da gönderilmiş olabilir. Kur’an-ı Kerim’de her iki duruma da açıkça işaret eden ayetler bulunmaktadır. Hakikaten Cenabı Hak, Rum Suresi’nin 41. ayetinde, karada ve denizde ortaya çıkan kötülüklerin ve bozgunculukların, tahminen ibret almalarına vesile olur diye insanların kendi elleriyle işledikleri yüzünden meydana geldiğini söz eder. Bununla birlikte O, Bakara Suresi’nin 155. ayetinde bir imtihan vesilesi olarak insanları “biraz endişe ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve eserlerden eksilterek denediğinden” kelam etmektedir. Bu ayetin sonunda, kelam konusu felaketlere sabredenlerin, ahiret hayatındaki kesintisiz nimetlerle ödüllendirileceği hatırlatılmaktadır.
Değerli olan, her vakit olduğu üzere insanoğlunun doğal ve toplumsal kanunları dikkate almasıdır. Kesin bir inançla yapılan bir dua, insanı güçlü, korkusuz ve güçlü kılar. Unutmayalım ki sebeplere sarılmak da fiili bir duadır. Hiçbir kelam, aksiyondan daha tesirli değildir. Global felaketlere bu açıdan bakıldığında, onların hayatın manasını anlamlandırma bakımından büyük ehemmiyet taşıdıklarını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Ramazan ayı Müslümanlar açısından kıymetli bir ay. Bu ayı başkalarından ayıran özellikler nelerdir? Bu ayı hakkıyla idrak etmek için neler yapılmalı?
Cenabı Hak, bizlere Kur’an-ı Kerim’in Ramazan ayı içerisinde yer alan kadir vgecesinde indirildiğini haber vermekte ve bu geceyi bin aydan daha güzel bir gece olarak nitelendirmektedir. Kur’an bize bir rehber ve hidayet kaynağı olarak gelmiştir. Ramazan ayı ise bizim için, yaptığımız tüm ibadetlerde ve güzelliklerde yalnızca Allah isteğini gözettiğimiz takdirde, evveli rahmet, ortası mağfiret ve sonu cehennem azabından kurtuluş olan bir maneviyat iklimine dönüşecektir.
Orucun İslam inancı içinde yeri nedir?
Allahü Teâlâ’nın buyruğunu yerine getirmek ve Onun isteğini kazanmak niyetiyle imsak vaktinden iftar vaktine kadar yemek, içmek ve cinsi münasebet üzere yasaklardan uzak durmak manasına gelen oruç, farz, vacip ve beyhude olmak üzere üç kısma ayrılır: Buluğ çağına ulaşmış akıl sahibi her Müslümanın, geçerli bir mazereti olmadığı sürece Ramazan ayı boyunca oruç tutması farzdır. Ramazan orucunun, mazeretli yahut mazeretsiz olarak tutulmadığı vakit öteki bir vakitte kazâ edilmesi de tıpkı halde farzdır.
Pekala oruç bize ne öğretir? Oruç manevi ve fiziki olarak beşerde ne üzere değişikliklere imkân sağlar?
Oruç ibadetinin bize öğrettiklerine gelince, elbette biz öncelikle öteki ibadetlerde olduğu üzere orucu da yalnızca Allah’ın buyruğunu yerine getirmek ve Onun isteğini kazanmak için tutarız. Orucu yalnızca sevap kazanmak gayesiyle değil onun hikmetleri, dünyevi ve uhrevi yararları ve sonuçları üzerinde düşünerek tutmak gerektiği hususu unutulmamalıdır.
İnsanın ahlaki açıdan tekâmül edebilmesi için sabır kıymetli bir haslettir. Cenabı Hak, Bakara Suresi’nin 153. ayeti kerimesinde, sabır ve namazla kendisinden yardım istememizi tavsiye etmektedir. Zümer Suresi’nin 10. ayetinde ise sabredenlere ecirlerinin hesapsız olarak tastamam verileceği müjdelenmektedir. Peygamber efendimiz de “orucun sabrın yarısı olduğunu” belirtmiştir. İmsak ile iftar vakti ortasında açlığa, susuzluğa ve cinsel dileklerimize sabretmek, bize hayatın başka zahmetli ve kuvvetli anlarında da sabretme gücü ve alışkanlığı kazandırır.
Müslümanlar, ramazan ayının hoşluğunu üniversal bir hareket haline getirmek için neler yapabilir? Dini alanda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar daha faydalı olmak için neler yapmalı?
Bugün bizler hem ulaşımın hem de bağlantının çok süratli olduğu bir periyoda tanıklık ediyoruz. Fizikî aralıklar çok uzak olsa da artık toplumsal uzaklıklar bize avucumuzun içindeki bir akıllı telefon ve klavyesinin tuşlarına dokunduğumuz bir bilgisayar kadar yakın. Hem bireyler hem de dinî kurum ve kuruluşlar, dijital teknolojinin bize sunduğu bu imkânları tesirli ve yaygın bir biçimde kullanarak, dinimizin ve Ramazanın hoşluklarını ve üniversal bedellerini dünya üzerindeki daha geniş kitlelerle paylaşabilirler.
Ümitsizlik toplumsal bir hastalığa dönüşmesin
İslam dünyası bugün hiç de dilek ettiğimiz üzere değil. Bu durumun inanç ve ibadet eksikliğiyle ilgisi kurulabilir mi?
Sahiden bu çok yerinde ve değerli bir soru… İslâm dünya ve ahiret istikrarını gözeten bir din. Kasas Suresi’nin 77. ayeti kerimesinde, Müslümanlara sahip oldukları servetlerinden ve imkânlarından fakirlere ve yardıma muhtaç olan kimselerle vermek suretiyle ahiret yurdunu gözetmeleri, bununla birlikte dünyadaki nasiplerini de unutmamaları tavsiye edilir. Hasebiyle Müslümanların dünya nimetlerinin pak ve helal olanlarından diledikleri kadar sahip olmalarında bir sakınca bulunmamaktadır. Bu bahisteki en değerli ölçü, rızık peşinde koşarken haram yollara sapmamak, israf etmemek, mal ve mülk kazanmayı bir emel haline getirmeyip onu hem dünya hem de ahiret memnunluğu için bir araç olarak görmek ve nihayet servetin bizi Allah’tan uzaklaştırmasına fırsat vermemektir.
Toplumdaki birtakım hastalıklar da insanın kimi hastalıkları üzere bulaşıcıdır. Fakat toplumun bulaşıcı hastalığı insanın bulaşıcı hastalığına oranla daha çabuk yayılır. En bulaşıcı toplumsal hastalıkların başında ümitsizlik gelir. Toplumu oluşturan bireylerin bir kısmı geleceğine ümitle bakamazsa, miskinleşirler, tembel olurlar. Onların bu ruh halleri, ailelerinin öbür fertlerine sirayet eder. Onlar da başka fertlere, bu öbürleri de kendi ailelerine ümitsizlik ve karamsarlık aşılarlar. Bu halka böylelikle gitgide hızlanarak genişler. Sonuçta toplumun fertlerinin çoğunluğunun bu hastalığa yakalandığı görülür. Bundan daha da berbatı, ümitsizliğin ve karamsarlığın o toplumun mukadderatı olduğunun bir inanç haline gelmesidir. Bu son etaba gelindiğinde, hiç kimse bir oburunu; geri kalmışlığın, yoksunluğun ve yoksulluğun mukadderatları olmadığına neredeyse ikna edemez.
Meğer Allah her ferdin fıtratına gelişmenin, ilerlemenin, yükselmenin ve diğer bir adam olmanın dinamiklerini yerleştirmiştir. Kısaca tabir etmek gerekirse ibadetler bizim ruh dünyamızı zenginleştirir, günahlardan sakınmamıza ve arınmamıza vesile olur. Daha da kıymetlisi ibadetler bizi Allah’a bağladığı için Ondan oburunu ve kendi hevamızı ilah edinmekten korur. Tıpkı Zülkarneyn Aleyhisselam üzere sebeplere sarılmak ve stratejik aklı kullanmak gerekmektedir.