ALİ ŞAHAP
Yersizlik yurtsuzluk, göç, yol, üzere varoluşsal hususlar içeren sinemalar çeken Alman direktör Wim Wenders kimliği yer yurt sahibi olma zorunluğu olmama durumu olarak tanım eder. Pek alışılmış bu tanımlama kimliğin ferdi ve toplumsal örüntüsünü/bağıntısını aşmaya çalışan, kimliğin ve kim olduğumuzun “yer”den taşan ama tıpkı vakitte “yer”i aşan varoluşsal bir durum olduğunu ima etmeye yönelik bir uğraş. Lakin nihayetinde, etimolojik olarak da ontolojik olarak da “öteki” ile ünsiyet (bağ/yakınlık) kesbeden bir varlık olan “insanı” yerden/mekândan münezzeh ve âri olarak tasavvur edemeyiz. Bilindiği üzere “kevn” (oluş) kökünden gelen “mekân”, varlığın beden bulup mevcudiyet kazandığı imkân alanıdır. Meratib-i vücud (varlık mertebeleri) içerisinde tenzil epeyce cisim (yoğunluk/somutluk) kazanan ve varlık formuna bürünen her “şey” (insan da dâhil), bir “iniş”in (nüzul), “taşma”nın (sudur), “yansıma”nın (zuhur) ve hatta Hristiyan teolojisine de gönderme yaparak söyleyecek olursak bir “düşüş”ün (sukut) uzantısıdır. Dünya “denî” bir yer olarak bu “iniş”in/“düşüş”ün gerçekleştiği ukbanın “aşağı”sındaki yerdir/yurttur. Cennetten iniş/düşüş, varlık kazanmanın değil fakat varlık şuuru kazanmanın sırrıdır.
İNSAN VE ARAYIŞLARINA DAİR
İnsan dünyaya gönderilmişliğiyle (Heidegger’in sözüyle “dünyaya fırlatılmışlığıyla”) varoluşsal bir kimlik ve yer arayışına da atılmıştır. Kimliğini varlık bulduğu, bulunduğu yerde oluşturan insan için yer yalnızca teritoryal/coğrafi bir yer değil, toplumsal ve kültürel ilgiler ağının ör(ül)düğü bir oluş tabanıdır. İnsanın bir yerden tehcir edilmesi demek, geçmişinden (belleğinden), şimdisinden (varlığından) ve geleceğinden (inancından) sürülmesi demektir. Aidiyet ve mensubiyet bağları ile bir ortada olan bir milletin (Aramice “mille” kökünden gelen ve “söz” manasına sahip olan söz; tıpkı kelamı tıpkı biçimde konuşan, hasebiyle da birebir halde düşünen, duyumsayan, inanan toplum demektir) mekânsal tehciri (göçe zorlanması) tüm zorluğuna karşın üstesinden gelinemeyecek bir durum değildir. Ve ancak bir milleti millet yapan aidiyet ve mensubiyet bağlarından, hasebiyle da varoluşsal pozisyonundan tehcir etmek düzeltilemeyecek “kopuşlara” sebep olmaktadır.
MÜSLÜMAN BİR ENTELEKTÜEL
Bu uzun girişi Ömer Kemal Buhari’nin Varoluşsal Tehcir: Yeni Batı ve Dönüştürücü Şiddet isimli kitabının içeriğine ve ehemmiyetine değinmek için yaptım. Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan Ömer Kemal, akademik çalışmalarının yanı sıra şimdiki ve kültürel problemlerle ilgili makaleler kaleme alan, çeviriler yapan, Müslümanların kederiyle hemhâl olan bir entelektüel. 2020’nin sonunda İnsan Yayınları tarafından yayımlanan mezkûr kitabı, üzerinde makaleler dışında müstakil olarak kitap kaleme alınmayan bir çözülme ve kopuş sürecini; bu sürecin faillerini ve yenilenmiş yollarını, bu sistematik hareketin Müslümanlar üzerindeki tesirini ve ziyanlarını, Müslümanların evvel durumu teşhis ve tespit etmesi kabilinden zihinsel bir yeterliliğe sahip olması ve akabinde önleyici/koruyucu bir güç olarak kendi fikir ve ruh iklimlerini anlayacak/yaşayacak bir varoluş tabanını yine ihya etmeleri gerektiğini anlatan, ve bu anlatıyı ilmî bir yol içerisinde yapan kıymetli bir çalışma.
Batı’nın şiddet/baskı siyasetlerinin tüm “öteki” toplumları, özelde ise İslam toplumunu asimile etmeye yönelik olduğunu, klasik asimilasyon siyasetlerinin vakitle Oryantalizm ile birlikte yabancılaştırmaya dönüştüğünü, öteki kültürlerin ve toplumların çağdaşlık ve hümanizm ismine mankurtlaştırılarak dejenere edildiğini, Batı’nın kendi ömür ve niyet üslubunu hâkim kılarak tüm dünyaya dayattığını bilfiil olduğu üzere bilkuvve olarak da biliyoruz. Çağdaş dünyadaki fiziki ve politik şiddetin/baskının yerini alan örtülü şiddet/baskı tiplerini (bedensel, zihinsel ve kimliksel) gerektiğinde sert gerektiğinde yumuşak güç olarak kullanan yeni Batı, sistematik hareketleriyle kendi dışındaki toplumları (özellikle de mevcut sisteme varlığı ve unsurlarıyla varoluşsal bir “tehdit” olan İslam toplumunu) dönüştürüp ya kendi olmaktan uzaklaştırarak ya da kendine benzeterek pozisyonundan etmeye çalışmaktadır.
PROBLEMLER VE TEKLİFLER
Varoluşsal Tehcir öncelikle kendi zihinsel dünyalarından göç etmeye zorlanan Müslümanların maruz kaldığı durumu ortaya koyuyor; gerisinden Batı’nın (ve yöntemlerinin) kendi içindeki dönüşüm çizgisini belirliyor; gerisinden şiddetin/baskının işlerliğini ve tiplerini örneklendiriyor; ve son olarak da hem bir özeleştiri hem de tekliflerini sunuyor. Müellifinin tasviriyle “transdisipliner, yani belli bir disiplinle ve o disiplin için belirlenmiş hudutlarla kendisini sınırlandırmamaya, tıpkı vakitte eleştirel halini özgür ve bahadır bir biçimde söz etmeye gayret gösteren” eser, içinde bulunduğumuz çağın mahiyetine ve türlü aktörlerine dair zihinsel bir harita sağlamanın yanında, bilhassa yeni jenerasyonlara maruz kaldıkları görünmez şiddet tipleri hakkında farkındalık vadediyor: “Bu şiddet cinsleri yoluyla dindar birey çoğunlukla görünmeyen bir sopa ile disipline edilmekte, şiddetin alıcı tarafında olmak istemiyorsa dindarlığından vazgeçmesi, bunu yapmıyorsa da en azından toplumsal görünürlüğünü yok etmesi gerektiği tehdit-mesajı kendisine örtük lakin epey güçlü bir formda verilmektedir.”
Varoluşsal Tehcir çok çeşitli disiplinlerden ve kaynaklardan bilgiler aktarmakla birlikte bunları özgün bir fikrî bütünlük içerisinde harmanlıyor. Kâh Frantz Fanon, kâh Tahsin Görgün, kâh Aníbal Quijano, kâh Byung-Chul Han sahne alıp söylenecek kelamları söylüyor. Dünyaları inşa eden sözler, fikirler, inançlar ve anlatılar ele alınıyor, şantiyelere giriliyor. Kitap özelde, içinde yaşadıkları dünyayı manalandırmak noktasında ağır bir enformasyon ve propaganda bombardımanına tabi tutulan üniversite öğrencilerine, genelde ise varoluş kaygısını yüklenen tüm insanlara hitap ediyor.