Elif Ömürlü Uyar İstanbul’da dünyaya geldi. İTÜ İşletme Kısmından mezun oldu. Birinci müzik eğitimini Kubbealtı Mûsikî Cemiyeti’nde babası Yusuf Ömürlü’den almaya başladı. Babasından aldığı musiki eğitimini Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı’nda öğrencileriyle paylaştı. 2016 yılından beri İstanbul Türk Ocağı Ömürlü Mûsikî Topluluğu’nu çalıştırıyor. Ayrıyeten nazariyat, solfej, repertuar ve metot dersleri veriyor. Öte yandan üç yıldır da Caddebostan’da Performans Sanat Akademi’de tasavvuf mûsıkîsi korosunu çalıştırıyor. Geçtiğimiz aylarda Gönül Bahçemden isimli albümüyle müzikseverlerle buluşan Uyar ile kendi müzik seyahatini ve tasavvuf musikisini konuştuk.
Birinci olarak şunu sormak istiyorum: Musikiye ilginiz nasıl başladı? Tanınan müzik tipleri üzere daha çok ilgi duyulan müzik cinsleri yerine sizi tasavvuf müziğine iten ne oldu?
Mûsıkîşinas bir ailenin içinde doğup bu türlü bir etrafta büyüdüğümden kendimi bahtiyar addediyorum. Babamla annem esasen Üsküdar Mûsıkî Cemiyeti’nde tanışıp evlenmişler. Babam Yusuf Ömürlü klasik şaheserlerimizden “Dügâhkâr”ı kardeşlerimle bana, çok küçük yaşlarımızda öğretmişti. Sanırım 13 yaşlarımda, Kubbealtı Mûsıkî Cemiyeti’ndeki çalışmalarına beni de götürmeye başladı. Hasebiyle küçük yaşlarımdan itibaren meşk sistemiyle pek çok klasik eser öğrendim. Evlenince ve çocuklarımı büyütme etabında olduğum yıllarda, hâliyle mûsıkî çalışmalarına orta vermek zorunda kaldım. Bu sürecin sonunda, mûsıkîye tekrar vakit ayırmaya başladığımda, kendimi bir tasavvuf mûsıkîsi meşkinin içinde buldum. Değerli kardeşim Emre Ömürlü yönetimindeki bu çalışmalar bana çok etki etti. Nağmelerin ve kelamların hoşluğuyla büyülenmiştim adeta. Bir de Ankara’da Ahmet Hatipoğlu ile Elif Güreşçi’nin beraberce icra ettikleri ilâhîler beni ziyâdesiyle etkilemişti. Birinci kere bir bayan sesinden ilâhî dinliyordum. O günü hiç unutamam.
GÖNÜLLERE HİKMETLER DOLAR
Ne arıyordunuz, burada ne buldunuz?
Bizim mûsıkîmizin özü tasavvuf mûsıkîsidir ve bence en hoş nağmeler o eserlerdedir. En hoşu terennüm ettiği için olsa gerek… Elbette müziklerimiz da türkülerimiz de, hâsılı bütün mûsıkîmiz çok hoş ancak tasavvuf mûsıkîsi ile gönlümüze hikmetler dolar, huzur buluruz.
Ramazan ayı Müslümanların kendisini her istikametiyle kontrole aldığı bir ay. Bu ayda dini müziğe olan ilgide de artış oluyor. Bu ilgiyi nasıl yorumlayabiliriz?
Mübârek aylar, mübârek geceler, dünyâ meşgalesine, dünya hırslarına kapılanlar için arınma, dinlenme, haz ve sükûna kavuşma imkânı verir. Ramazan ayı kendi içimize dönebilmemiz, Rabbimize yönelmemiz için bir vesîle ayıdır. Müminler de bu ayı oruç, ibâdet ve kalplerini her türlü berbat hislerden arındıracak olan tasavvufla daha çok hemhâl olarak geçirmek istiyorlar. Yani Kur’an’la. Zira mutasavvıflar Kur’ân’ın hakîkatini, özünü şiirleriyle anlatmışlar. Yani tasavvuf mûsıkîsinin özünde Kur’an var. Bu nutk-u şerifler, âyet ve hadislerin yorumu üzeredir. İdrâk etmek nasip olsun inşallah…
Dini müzik kişi üzerinde ne çeşit tesirler oluşturuyor?
Bu yapıtların güftelerine bir daldı mı insan, kendini bir tasavvuf sohbetinin içinde bulur.
“İksîr-i âzamdır nutk-u ehlullah” (Kâmil mürşidlerin kelamları bütün kaygılara devâ bir iksir, içenlere ölümsüzlük kazandıran âb-ı hayat üzeredir.) diyor bir ilâhîde.
Ben şöyle hissediyorum. Bu yapıtları terennüm ettikçe, tekrarladıkça mısralardaki mânâları idrâk etmeye başlıyorsunuz. Vakitle kavrayışınızın yükseldiğini fark ediyorsunuz. Bu mısraları yazan ulu zatların hâliyle hallenmeye başlıyorsunuz. Onlar huzurda ve huzurlu oldukları için size de bu hâl sirâyet ediyor. Bir büyüğümüz kaygısı ki: “Kırk gün Hak sohbeti dinlemeyenin gönlü kararır.” Düşünsenize; tasavvuf mûsıkîsi ile meşgul iseniz daima bu sohbetin içindesiniz. Bu ne büyük bir nîmettir.
TASAVVUF MÜZİĞİ Mİ DİNİ MÜZİK Mİ
“Tasavvuf Müziği” tabiri yakın periyot isimlendirmelerinden. Genel prestijiyle dini müzik çerçevesi içinde bugün tasavvuf müziği diye nitelendirdiğimiz müzik nereye oturuyor?
Tasavvuf müziği tabirini birinci kullanan ‘’Gönül Telimizi Titretenler’’ ve “Hoş Sadâ” programlarıyla tanınan merhum Ergun Balcı’dır. Tasavvuf mûsıkîsinin revaç bulmasını sağlayan da Ahmet Hatipoğlu ve Ergun Balcı’nın beraberce yaptıkları radyo ve televizyon programlarıdır. Açıkçası ben tasavvuf mûsıkîsi tabirini kullanmayı daha çok seviyorum. Dînî mûsıkî diye tâbir edilen müzik, kendi içinde câmi mûsıkîsi ve tekke mûsıkîsi diye ikiye ayrılıyor. Bilhassa tekke mûsıkîsinde terennüm edilen, mutasavvıf şâirler tarafından yazılmış şiirler, nutk-u şeriflerdir. Yûnus Emre, Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz., Niyâzî Mısrî Hz., Aziz Mahmud Hüdâyî Hz. burada ismini sayamayacağım kaç mutasavvıf şâir, şiirlerinde Kur’ân’ın hakîkatini yani tasavvufu anlatmıştır. Ken’ân Rifâî Hazretleri de, Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî’sini, Kur’ân’ın tefsîridir diyerek okutmuşlar, Niyâzî dîvanını Mesnevî’nin şerhi olarak belirtmişler, ‘’Biz de onun lübbünü İlâhiyât-ı Ken’ân’da yaptık’’ buyurmuşlardır.
Klasik dini musikimizin halk müziği, sanat müziği üzere öteki klasik musikimizle bir bağı var mı? Benzerlikleri ve ayrıştıkları şeyler neler?
“Dînin müzik üzerinde etkisi var mıdır?” sorusuna Yesârî Âsım Arsoy: “İlham, Allah`ın verdiği bir his, bir his olduğuna nazaran, aşka dayanan her konuda dînin, bâhusus îmânın büyük etkisi vardır. Mesela hüseynî makamında bestelediğim: ‘’Fâriğ olmam meşreb-i rindâneden’’ diye başlayan Hüseynî müziğimi sabah namazından sonra bestelemiştim. Daha bunun üzere ilâhî hâlet-i rûhiye içinde yazmış olduğum ve bestelediğim kaç yapıtlarım vardır.” karşılığını vermiştir.
İlâhî, müzik, türkü birer formdur. Yol ve güfte, formlarda en belirleyici etkendir. Mutasavvıf şâirlerin bestelenmiş yapıtları ekseriyetle ilâhî formundadır. İstisnalar da var olağan ki. Mesela Ken’ân Rifâî Hazretleri’nin “İlâhiyât-ı Ken’ân” isimli kitabında 3 tane müzik vardır. Şiir tasavvufî fakat eser form olarak müziktir.
GENÇLERİN İLGİSİ ARTTI
Günümüz musikisi için neler söylemek istersiniz? Bizim diyebileceğimiz musikinin gelişmesi için kâfi bir sanat siyasetimiz var mı? Bu doğrultuda neler yapılmalı?
Mûsıkîmizin gelişmesi için nasıl bir siyaset izlenmesi gerektiği, “Mûsıkîmizin Altın Çağı” dediğimiz Sultan 3. Selim periyodu incelenerek, onun sanata ve sanatkara yaklaşımı, onları nasıl himâye ettiği, onun periyodunda mûsıkîmizdeki gelişmeler incelenerek ve örnek alınarak, daha âlâ anlaşılabilir. Bugün maalesef mûsıkîmize hizmet edebilecek, eser üretebilecek beşerler kendi eforlarıyla ilerlemek durumundalar. Lakin şunu da belirteyim ki mûsıkîmiz açısından bundan 50 sene öncesine baktığımızda bugün çok daha âlâ durumdayız. Konservatuarlar çoğaldı, kabiliyetli, bu işi aşkla şevkle yapan genç sanatkârlar var. Unutulmaya yüz tutmuş yapıtlarımız seslendiriliyor. Albümler, kitaplar basılıyor. Kalıcı hoş işler yapılıyor lakin daha da düzgün olabilir. Dileğimiz ve çabamız bu tarafta olmalı.
KLASİK OLAN KAYBOLMAZ
Günümüzde dini musiki diye ortaya çıkan lakin hiçbir norma oturtulamayan çeşitte eserler mevcut. Bunlar uzun vakittir revaçta. Siz, bu durumu nasıl yorumluyorsunuz, bu cins şeylerin kalıcılığı olabilir mi? Bunları musikimiz açısından nasıl kıymetlendirmeli?
Kalıcı olan klasik olandır. Hiçbir vakit kaybolmaz, yalnızca bir müddetliğine gizlenir. Tanınan olan her şey bir mühlet sonra unutulmaya mahkumdur. Hoş bir üslûp ve tutum sahibi olabilmek için ‘’Fem-i muhsin’’ dediğimiz sanatkârları dinlemek gerekir. Genç sanatkarlarımız içinde çok hoş bir üslûba sahip olanlar var. Sayıları artsın inşallah…
TEKKELERDE ERMENİ VE RUM BESTEKARLAR
Bu topraklar farklı inançlara, dinlere mesken sahipliği yaptı. Bu çeşitliliğin dini musikimize, musikimize ne cins tesirleri oldu?
Mûsıkîmizde Ermeni ve Rum bestekârlar vardır, klasik formda ve müzik formunda çok hoş eserler üretmişlerdir. O periyotlarda tekkeler konservatuar görevi görüyordu mâlum. Tekkelere devam eden Ermeni ve Rum bestekârlar vardı. Türk mûsıkîsine sanat pahası yüksek eserler veren Rum bestekâr Zaharya ve III.Selim’in tanbur hocası olan Tanbûrî İzak vardı. Hamparsum, 3.Selim’in dileği üzerine bulduğu nota sistemi ile pek çok yapıtı kaybolmaktan kurtarmıştır. Asdik Ağa, Nikoğos Ağa, Leon Hancıyan, Tatyos Efendi, Bimen Şen, Artaki Candan, Aleko Bacanos mûsıkîmize çok hoş eserler kazandırmış gayrımüslim bestekârlarımızdandır.