Özdemir Nutku’yu bugün pek çoklarımız, Türk tiyatrosuna verdiği büyük emekle hatırlıyor. Birinci gençliği, kültürün değerini bilen bir ailenin ona kattıkları ile yeşermiş. Tiyatroya da oldukça erken yaşlarda yönelmiş lakin anılar bize merkez edebiyatın içerisinde bir aktör olan Özdemir Nutku’yu da veriyor. Shakespeare çevirileri ve Darülbedayi’den Kent Tiyatrosuna kitabını meslek tasasıyla okumanın ötesinde Özdemir Nutku’yu tanıdığımı sav edemezdim. Talat Sait Halman, elli biri telif olmak üzere 123 kitaba emek verdiğini söylüyordu. Epey üretkenliğin ortasında 1260 sayfalık anılarını kaleme alması beni Nutku dünyasına bir anda çekiverdi.
Özdemir Nutku, 1950’lerde edebiyat etraflarına girer. Nazım Hikmet’i kapalı gizli okur. Hatta daktilo yazmayı Nazım Hikmet şiirlerini çoğaltırken öğrenir. O yıllar Garipçiler, Sait Faik yıllarıdır. Orhan Veli etkisinde Eller ismiyle şiirlerini yayımlar. Kısa dizeler, toplumsal içerik ve ekonomik anlatım diyerek bu akrabalığı vurgular. Epey yenilikçidir Nutku. Eller’den sonra “üç nokta” gelir. Kapakta yan yana giderek küçülen üç nokta. İstanbul’da şiire yenice başlamış genç bir şairken Orhan Veli’nin Çiçek Pasajı’ndaki masasına oturabilmek için aylarca bekler. Neyse ki Ercüment Behzat’ın aracılığıyla Garipçilerle tanışır. Babasının vekilliği hasebiyle denizden karaya, İstanbul’dan Ankara’ya göç eder. Baba Emrullah Nutku, Muhsin Ertuğrul’un Savaş isimli oyununa dekor için danışmanlık yapacak kadar tiyatronun içindedir fakat oğlunun baba mesleği hukuka yönelmesini de dilekler. Özdemir Nutku, bir mühlet Hukuk Fakültesi’ne devam etse de tiyatroyu seçer. Bu kararı babasına bildirdiğinde dayanak göreceği açıktır: “Benim yapamadığımı sen yap oğlum.” Akademik tiyatro ile birlikte edebiyat etraflarıyla de tanışır. Mavi mecmuası bu yolun neredeyse birinci basamağı olur.
MAVİ’DEN DEĞİŞİM’E MECMUALAR
Mavi’yi Ankara Lisesi’nden yeni mezun gençler çıkarır. Mecmuanın sahibi yazıya meraklı bir müteahhit olan Teoman Civelek’tir. Attila İlhan, mecmuanın başyazılarını yazan bir ağabeydir. Özdemir Nutku, birinci takıma kısa bir müddet sonra katılır. Attila İlhan’ın “Toplumsal Gerçekçilik” yazısının yarattığı tartışmayı mazeret eden Civelek, mecmuadan çekilir. Ortalarında öğrenci olduğu hâlde para kazanabilen tek kişi Özdemir Nutku’dur. Yükü üstlenir. 1956’da Nutku, Almanya’ya gidene kadar mecmua yayımlanır. 1956-57’de Almanya’dan Pazar Postası ve Son Havadis’e yazılar gönderir.
O yıllarda Özdemir Nutku, Erdal Öz’ün Ankara’daki kitapçısına sıklıkla sarfiyat gelir. Dergicilik bir ukde olarak içinde oturur. Kitapçıda uzayıp giden sohbetlerde Değişim ismiyle bir mecmua çıkarmak kararı alırlar. Yenilikten yana, alternatif edebiyata yönelen dostlarına haber verirler. İlhan Berk, Edip Cansever, Orhan Duru, Yusuf Atılgan üzere sanatkarlar yazı ve şiirlerini gönderirler. Evvel Öz, sonra Nutku mecmuayı yönetir. Değişim’in ömrü 12 sayıdır. Özdemir Nutku’daki dergicilik dürtüsü 1967’de yine belirir. Kendi parasıyla Tiyatro isminde bir mecmuayı üç sayı da olsa çıkarmıştır.
Bu kadar ömür, Özdemir Nutku’ya büyük dostlukların kapısını açar. Özdemir Asaf sözgelimi. Şiir, bu dostluğa vesiledir. Özdemir Asaf, Yaprak mecmuası biçimi şiirler yazmış, kendi şiirinden farklı bir biçime sahip lakin derinliği olan bir şiir kainatı yaratmıştır. O, meşhur şiiri “Lavinia” için hayalimde yarattığım bir kız dese de yıllar sonra Oktay Akbal, Lavinia’nın gerçek isminin Mevhibe Meziyet Beyat olduğunu “Hepimiz ona aşıktık.” diyerek Nutku’ya anlatır. Özdemir Asaf’ın platonik bir aşkla tutulduğu Mevhibe Meziyet, bir vali kızıdır. Hoş Sanatlar Akademisi’nden mezun olduktan sonra fotoğraf öğretmenliği yapmıştır.
Yoksul Baykurt, bu anılarda daima sevgiyle geçer. Kaz Dağları’nın eteklerinde, Ören Sitesi’ndeki komşuluklarına tanıklık edenler ortasında kimler yoktur ki? Aziz Nesin, Talip Apaydın, Salah Birsel, Asım Bezirci, Orhan Veli’nin kızkardeşi Füruzan Hanım, Deniz Gezmiş’in avukatı Halit Çelenk, Hüsamettin Bozok, Sevda Şener ve daha kacı. Ruhi Su da geceleri balkonunda sazıyla çalışırken site halkına türküler dinletmektedir. Nutku, Maviciler ortasındayken oportünizmle suçladığı yazarlarla daha sonra sıcak alakalar de kurmuştur. Salah Birsel’i evvel kızdığı sonra sitedeki komşuluğu ile yakından nasıl tanıyıp sevdiğini anlatır. Nutku’yu Abidin Dino’yla tanıştıran Necati Cumalı, Midas’ın Kulakları ile tiyatro edebiyatına adım atan Güngör Dilmen, Aziz Nesin, Haldun Taner, Can Yücel, Shakespeare konusunda kendisini en çok destekleyen Hayati Asılyazıcı bu hatırların en canlı simaları.
M. ERTUĞRUL, K. AKYÜZ, M.KAPLAN
Edebiyat dostlukları Özdemir Nutku’yu yetiştirirken bir yandan akademik hayat, makaleler, kitaplar, heyetler, üniversite içi arbedeler bekler. Doçentlik çalışması Darülbedayi’nin Elli Yılı’nı hazırladığı sırada Muhsin Ertuğrul’la tanışır. Kendisini konutunda ziyaret eder. Ertuğrul’un şahsî arşivini görme imkânı bulur. Nutku’nun da eli boş değildir. Muhsin Ertuğrul’un Bursa’da bir Ermeni bayanla oynadığı oyunun el ilanını yanında götürür. Ertuğrul, “Bu bende yok. Bursa’da oyun mu oynamışım?” diyerek şaşkınlığını gizleyemez. Özdemir Nutku’nun DTCF’de kurulan Tiyatro Enstitüsü’ne asistan olarak girişi için referansı Muhsin Ertuğrul’dur. Vefatından sonra anılarını tuttuğu defterlerin yayımlanması Nutku’ya kalır. Ertuğrul’un kütüphanesini satın alarak Atatürk Kitaplığı’nı açan Eczacıbaşı Vakfı, Nutku’ya Ertuğrul’un dağınık evrakını vererek bunların yayımlanmasını ister. Ne yazık ki yazılanlar 1929’a kadar gelmektedir. Nutku, sonraki yılları sair yazılardan hareketle tasnif ederek Benden Sonra Tufan Olmasın’ı var eder. Mehmet Kaplan, Nutku’nun doçentlik heyetindedir. Osmanlı Türkçesinde Nutku’yu hayli zorlar. Olumsuz oy verir. İmtihanın ikinci etabında doçent adayı, heyet ve öğrenci karşısında kırk dakikayı geçmeyecek bir ders anlatmak zorundadır. Ders sonunda Kaplan, Nutku’yu tebrik eder fakat eski Türkçeyi ihmal etmemelidir. Ortaları düzelmiştir. Hatta Nutku’dan profesörlük için hazırladığı IV. Mehmet’in Edirne Şenliği kitabını imzalı göndermesini ister. Nutku, doçentlik takımına geçtikten sonra bir gün kendisini Kenan Akyüz çağırır. Üniversitenin iki kümeye ayrıldığından, kendileri ile birlikte hareket etmesi durumunda rahat edeceğinden bahseder. Nutku, Akyüz’ün lakabının “Süslü Kenan” olduğunu, uzunluğunu uzatmayı sevdiği için yüksek topuklu ayakkabılar giydiğini de burada anlatır. Özdemir Nutku, her hatırat müellifi üzere anlatmadıkları ile de vardır. Demokrat Parti’yi eleştirirken o yıllarda olan bitenlerden kelam açma gereği duymaz. Necip Fazıl ve Şule Yüksel Şenler, DTCF’ne konferans için gelmeseler, konuşacakları salondaki Atatürk portresi konuşmadan evvel kaldırılmasa bu anılarda Necip Fazıl ismi geçmez. Tarık Buğra da o denli.