Pandemi periyodunda tasa, endişe ya da gerilim içeren kanılar ve bu kanılara eşlik eden zorlayıcı his yoğunlukları yaşanabilmektedir. Bu çeşit süreçlerde birçok insanın birinci eğilimi ya bu his ve niyetleri yok saymak, yani bir nevi kaçmak ya da bu his ve kanılar girdabına kapılmak olabilmektedir. Örneğin; kanılar kişinin zihnini öylesine meşgul edebilir ki bunun vakit zaman farkına bile varılamayabilir. Kişi bir kitap sayfasını okurken başında nerede, sonunda nerede olduğu yakalayamayabilir, yeniden-yeniden okumak gereksinimi hissedilebilir; çünkü zihin çoktan uçuşmuş olabilmektedir. Ya da bazen zihin söyledikleri bir kenarda dursun der ve onları yok sayarak geçiştirmeye eğilim gösterir.
Kişinin imdadına uzun soluklu diziler, sinemalar, çok yeme halleri yetişebilir. Sonuçta kısa vadeli atılan bu adımlar uzun vadede bireye yardımcı olmamaktadır. Birey dönüp dolaşıp birinci ”kendisiyle baş başa kaldığı anda”, tıpkı yerde kendisini bulur. Pekala, alternatif yol ne olabilir? Açık bir farkındalıkla kişiyi zorlayan her ne var ise yüzleşmek, kabul etmek ve bu kabulle birlikte etkin adım atabilmektir.
Dikkat dağınıklığının farkında olun
Açık farkındalık denilen olgunun bireyin iyilik hali üzerindeki kolaylaştırıcı bir ögesi da erken ihtar sinyallerini yakalayabilmektir. Zorlanılan durumların; davranışsal, fizyolojik, duygusal ve bilişsel sinyalleri olabilmektedir. Örneğin; bir işe emek harcarken, yaparken ya da bir kişiyi dinlerken odaklanma sorunu yaşanıyorsa, zihin öbür bir yerdeyse, yapılan işte nerede kalındığı bile hatırlanmıyorsa zihin uçuşması denilen durum yaşanıyor olabilir. Günümüz dünyasında sağlıklı popülasyon tarafından çoklukla ”dikkat dağınıklığı” olarak nitelendirilen bir tablo tam olarak budur. Böylesi durumlarda fikirlerden kaçmak ya da onları bir uğraş içine girerek denetim etmeye çabalamak çoğunlukla işe yaramayacaktır.
Korkusu başarısız olmak olan bir kişi daima ders çalışır ya da işini kaybetme kaygısıyla işkolik olabilir. Kimi beşerler ise meselelerini düşünmemeye çalışır. Lakin zihin durmaz ve daima düşünerek kişiyi olumsuz tesirler. Kişinin motivasyonu düşmüşse, işine odaklanamaz, işlerini daima erteleyip vaktinde yetiştiremez, vakit idaresi yapma hünerini kaybeder, amaç koyamaz ve maksada motivasyon geliştiremeyebilir. Bu aksilikler vakitle uykusuzluk, daima yemek yeme gereksinimi üzere fizyolojik sıkıntıları da beraberinde getirmektedir. İştahta ve yemede farklılıklar olur, kişi sık sık uyanır, dinlenmeden kalkar, uyku kalitesi bozulur, keyif aldığı şeylerden keyif alamamaya başlar. Bunalma, sıkılma, tükenmiş hissetme duygusal sinyaller olarak kendini belirli edebilmektedir. Tahammülsüzlük de tekrar duygusal sinyaller ortasında yer almaktadır.
Sorun fark edilse bile kişi ne yapacağını bilemeyebilir
Kişinin zorlandığı tecrübelere; bir kişi, olay, his ya da ilgiler vesile olabilmektedir. Bu hislere ve durumlara sırt çevirmek yerine tecrübenin şahsen kendisiyle yüzleşmek, bunu durumu kolaylaştıran yardımcılarla sağlıklı bir halde yapmak bireyin ruhsal uygun oluş hali için epeyce değerli bir adımdır. Beşerler birden fazla vakit onları zorlayan durumların ya da hislerin iş yoğunluğu ya da gerilimden kaynaklandığını düşünmektedir. Bu zorlayıcı durumun sonuçlarını yaşarken sebeplerin ve tetikleyenlerin ne olduğu önemsenmez. Ya da sebepler fark edilse bile kişi ne yapacağını bilememektedir. Yaşadıkları durumla kendilerince baş etme usullerinin işe yarayıp yaramadığı da değer taşımaktadır. Hami ruh sıhhati, yaşanılan zorlayıcı his ve durumların tetikleyicilerinin ne olduğuna ve nasıl çözüleceğine odaklanarak kişiyi daha yeterli ve sağlıklı bir zihin haline ulaştırabilmektedir.
Fark et, kabul et, dönüştür
Kişi bu devirde içinde ne yaşıyorsa buna 3 etapta ele alabilir: Birinci olarak yaşanılan duyguyu anlayabilmek kıymet taşımaktadır. Şu anki hissim nedir? His tonum nedir? Bu hissimin bana söylediği mana nedir? Yaşanılan duyguya mana vermeyi destekleyebilir. 2. basamakta bu zorlayan his tecrübesini tetikleyen özellikler ve buralarda bireyin ”hangi ihtiyacına” yönelik yaptığı ”hangi otomatik tavır ve davranışlar” bu zorlayan tecrübesi beslemiş olabilir kısmı ele alınabilir. 3. Evrede ise misal bir durumda bir daha kalındığında; birey anlaşılmış olan his ve duygusal gereksinimlerini kendine ve diğerlerine nazik ve saygılı bir formda nasıl tamamlayabilir sorusu ele alınabilir.
Birçokları yaşadıkları zorlayıcı tecrübeler en son noktaya gelinceye kadar profesyonel bir yardım almayı düşünmeyebilir ve bu kademede bu tecrübelere sakinlikle yaklaşabilmek daha zorlayıcı ve karmaşık olabilmektedir. Fark etmek, fark ettiğini kabul etmek ve kabul ettikten sonra faal dönüşüm gerçekleştirmek kolay formüllerle hayata geçirilebilecek ama kolay olmayabilen tutumsal değişiklikleri içerir. ”Fark etmek” fark etmediklerimizi fark edebilmek marifetinden geçerken; ”kabul etmek” içinde bulunulan duruma karşı bir pes etme hali değil, durumu-koşulları-deneyimi olduğu üzere kabul edebilme halini içerir. Gerçekten etkin dönüşüm adımı tüm bunlardan sonra atılabilmektedir.