“Bu kitabı yazmak istemiyordum. Neden yazmak istemediğimi de tam olarak bilmiyordum. Biliyor lakin bildiğimi kabul etmek istemiyor yahut kabul etmeye cüret edemiyor da olabilirdim; tahminen de bunların hiçbiri değildi. Şu ya da bu nedenle yedi yıl boyunca yazmamakta diretmiş olduğum ortada” cümleleriyle açılıyor Sahtekar. Müellifimiz Javier Cercas’ın gerçek bir öykünün peşine düşerek yazdığı belgesel-roman, okura kitabın yazılış basamaklarıyla ve muharririn ikilemleriyle birlikte sunuluyor. O denli ki; Cercas, kitap boyunca her fırsatta “Kurmaca kurtarır, hakikat öldürür!” cümlesini tekrarlayıp duruyor. Zira aslında Cercas, kurmacayı tercih eden bir muharrir olarak sahtekarlığı gün yüzüne çıkmış Enric Marco’nun öyküsünü yazmanın onun işine yarayacağını düşünüyor. Fakat Marco’nun hem yazdığı hem oynadığı kurmaca dünyası sonunda Javier Cercas’ı karşı koyamayacağı bir biçimde içine çekiyor.
ART SOKAKLARDAN ULUSAL KAHRAMANLIĞA
Enric Marco, 1921 yılında bir akıl hastanesinde dünyaya gözlerini açıyor. Annesinin hastanede kalması nedeniyle İspanya’nın art sokaklarında akrabalarının yanında büyüyor. 50’li yaşlarının başında Almanya’da Nazi kamplarında azap gördüğünü, Franco devrinde direnişçi olduğunu söyleyerek ve bu kıssaları ayrıntılandırıp büyüterek ulusal bir kahraman haline geliyor. Tüm dernekler, sivil toplum kuruluşları, politikler ve halk İspanya’nın yakın tarihinin kıymetli bir kesimi olduğunu düşündükleri Marco’yu el üstünde tutuyor. Marco uydurduğu öyküsünü abarttıkça ünü de artıyor. Lakin bir gün tüm foyası ortaya çıkıyor. O andan sonra ise öbür bir öykü başlıyor.
DON QUIJOTE’UN ÇAĞDAŞ VERSİYONU ENRIC MARCO
Javier Cercas ana öyküyü kitabın en başında okura genel sınırlarıyla aktarıyor. Aslında kitap öykünün kendisinden çok kahramanı Enric Marco’nun tüm bu oyunu nasıl kurduğu, sahtekarlığının boyutları, palavralarla gerçek parçacıklarını nasıl harmanladığı üzerine ağırlaşıyor. Cercas, kitapta Marco ile ilgili tüm dokümanları olduğu üzere veriyor. Kitabın kahramanı ile yaptığı röpörtajları birebir okura anlatıyor. Bir nevi Marco’yu müellifle birlikte okur da sorguluyor, söylenen palavraların katmanlarını çözmeye başlıyor. Okur bu farklı tecrübesi yaşarken tıpkı vakitte muharririn iç dünyasında kopan fırtınalara da şahitlik ediyor. Zira Cercas aslında kitaba başlarken tiksindiği Marco’yu bir mühlet sonra anlamaya başlıyor. Hatta içten içe ona gerçeği söyleterek ruhunu kurtarma işine girişiyor. Başlarda palavralarında inat eden Marco ise kitabın sonlarına gerçek gerçekleri yavaş yavaş kabul ediyor. Cercas’ın o kabul anlarında Marco’ya olan hisleri değişiyor. Artık onu kitapta sık sık andığı Don Quijote’un çağdaş bir versiyonu olarak görüyor.
HAFIZA KESİMİNİN PARLAYAN YILDIZI
Javier Cercas’ın belgesel-romanının en kıymetli teması ise kendi tabiriyle “hafıza sektörü”. Bu kesimin içine düştüğü durum kesimin “pop starı” olarak andığı Marco’nu kıssasıyla ete kemiğe bürünüyor. Avrupa’nın uzun yıllar boyunca içinde bulunduğu ve bir noktadan sonra günah çıkarır üzere hesaplaşmaya giriştiği savaşlar, kıyımlar, diktatörler, soykırımlar Marco’nun şahsî tarihini tekrar yazdığı hayatının ana temalarını oluşturuyor. Bu hesaplaşmada kendini her durumda haksızlığa uğramış ve çaba etmiş biri gösteren kahramanımızın aslında düzenle her vakit ahenk içinde olduğunu ise muharririn titiz araştırması sonucu elde ettiği somut kanıtlar ortaya koyuyor. Pekala hafıza bölümü kendi yarattığı, büyüttüğü ve göklere çıkardığı bu sahtekarın foyası ortaya çıkınca ne yapıyor? Elbette Marco’yu kendi elleriyle çıkardığı tahttan bir gecede indiriyor.
EDEBİYAT: MEŞRUİYETİ OLAN PALAVRA
Romanda beni en çok etkileyen kısım ise Javier Cercas’ın Enric Marco ile hayali diyalogları oldu. Müellifin iç sesini en yeterli anlatan bu kısımda soran ile sorgulanın düellosu tıpkı vakitte hakikat ile kurgunun düellosuna dönüşoyor. Müellif bu kısma başlarken “Bu kitapta, bir kere olsun, Marco’nun yerine ben üreteyim istedim kurmacayı” diyor. Marco’nun yazarımıza ünlü romanı Salamina Askerleri’ni ve bu romanın kahramanı Miralles’i hatırlattığı yerlerde ikili ortasında şu diyalog geçiyor:
“Ben hakikatle söylüyordum palavrası. Benim yalanımın meşruiyeti var. Romanlarda palavra söylenir. Kahramanlardan, ölülerden, tarihin içerisinde unutulmuş insanlardan kelam edebilmek için yarattım ben Miralles’i.”
“Ben ne yaptım? Sizin yaptığınızın birebirini. Yo, hayır. Sizin yaptığınızdan çok daha düzgününü yaptım. Miralles üzere bir tip yarattım. Şu farkla ki, benim Miralles’im canlıydı, okullara gidiyor çocuklara Nazi kamplarındaki dehşeti, oralara kapatılmış İspanyolları anlatıyor, onlara adalet, özgürlük ve dayanışmadan kelam ediyordu. Amical de Mauthausen’i ayağa kaldırdı o adam. Onun sayesinde İspanyol okullarında soykırım konuşulmaya başladı. Flossenbürg Kampı’nın varlığı, on dört İspanyolun orada ölmüş olduğu onun sayesinde öğrenildi.”
Şövalyelik düşlerinden uyandırılıp köyüne dönen Don Quiote’u kahraman, kahramanlık düşlerinden uyandırılan Enric Marco’yu sahtekar yapan şey de aslında bu diyalogda zımnî. Sahtekar sizi, palavranın, hakikatin ve hafızanın katmanlarında gezdirirken bu kavramlar üzerine tekrar düşünmenizi de sağlayacak.