ÖMER ÇEŞİT
Türkçe’ye birinci sefer çevrilen “İngiliz Bireyselciliğinin Kökenleri”, feodal çağdan başlayarak, Sanayi Devrimi’ne kadar geçen devirdeki İngiliz bireyselciliğinin gelişimini kıymetlendiren değerli bir çalışma olarak öne çıkıyor. Kişiselleşmiş Anglo-Amerikan kültürünün de nasıl oluştuğuna dair sorgulamaları yapan Alan Macfarlane, başka Avrupa ülkelerindeki köylü toplumlarıyla, İngiliz köylü toplumunun ortasındaki farklardan yola çıkıyor. İngiliz köylüsünün 12. yüzyıldan itibaren mülkiyet, dinî yapılanma ve aile hukuku üzere hususlarda farklılık gösterdiğini ve bu farklılıkların endüstrileşmeyle birlikte sertlik kazandığını belirtiyor. Kitabı yazarken art planda mevcut bulunan alışılmadık bir metodoloji olduğunu belirten Macfarlane, kelamlarına şöyle devam ediyor: “Pek çok tarih kitabının bilakis, bu kitap, bir akıl yürütme zincirini takip ederek geriye yanlışsız; günümüzden uzak geçmişteki kökenlere yanlışsız ilerler… Ayrıyeten, benim hem bir antropolog hem de bir tarihçi olmamdan mütevellit sarahaten mukayeseli bir kitaptır. Kitabın merkezinde yer alan metot klasik, kapitalist-öncesi, grup-temelli köylü toplumlarını; Hindistan, Çin, Meksika, Akdeniz ya da Doğu Avrupa’da olmasından bağımsız, İngiltere ve devamında Amerika’dan önemli manada etkilenmiş ve benim ‘Anglo-alan (Anglo-sphere)’ ismini verdiğim bölgelere dair İngiliz dokümanlarının gösterdikleriyle karşılaştırır.”
PEKALA, NEDEN İNGİLTERE?
Çalışmasında, birçok düşünürün ortaya koyduğu fikirleri kıymetlendiren Macfarlane, Weber’in, Marx’ın, Durkheim’in çağdaş toplumu ve bireyselleşmeyi Sanayi İhtilali ile eş vakitli gören bakış açılarının yanlışlı olduğunu vurguluyor ve bu paradigmaya karşı çıktığını tarihi örneklerle açıklıyor. Macfarlane, kelamlarına şöyle devam ediyor: “İngiltere’nin endüstrileşen birinci ülke olması ve öbür diğer biçimlerde de erken gelişme göstermesi, 18. ve 19. yüzyılın büyük sosyologlarını kendisine –ve doğal tarihine– çekmesinin en değerli sebeplerindendir. Karl Marx’ın teorilerini temellendirdiği gerecin çoğunluğu İngiltere tarihinden alınmıştır; bu durum Weber’in Protestanlık ile kapitalizm ortasındaki ilgiye dair ortaya koyduğu yorumlar için de geçerlidir. İngiliz bulgularını kullanan başka iki değerli düşünür ise Sir Henry Maine ve Ferdinand Tönnies’tir. Hem bunlar ve benzeri düşünürlerin hem de bizim ilgimizin bir öteki sebebiyse İngiltere’nin, tahminen de dünyadaki tüm milletlerarasında en güzel belgelendirmeye sahip ülke olmasıdır.”
BİR MODEL VE EMSAL
İngiltere’nin hem ekonomik hem de sosyo-kültürel sebeplerden ötürü yüzyıllar evvel çağdaşlaşmayı getirecek şartları oluşturmaya başladığını savunan Macfarlane, İngiltere’nin aile yapısının ve özgürlüğe dayalı temel haklar dileğinin başka Avrupa ülkelerindeki gelişmelere kıyasla nazaran çok daha farklı halde geliştiğini söylüyor. Ayrıyeten bu nedenle hukuk sisteminin de erken devirlerde daha özgürlükçü biçimde ortaya çıktığına dikkat çekiyor. Şahısların bu gelişmelerin dışında değil, tarihin direk olarak içinde yer aldıklarını gözden kaçırmayan Macfarlane, toplumsal yapıların nasıl oluştuğunun tahlilini yaparak, dünyanın en erken endüstrileşen toplumunu anlamamızı sağlıyor. Macfarlane, bunun münasebetini de şöyle açıklıyor: “… Şayet Sanayi Devrimi’nin neden birinci İngiltere’de ortaya çıktığını ve buna neyin sebep olduğunu anlayabilirsek, sürecin ziyadesiyle makûs aşırılıklarından uzak durarak, dünyanın rastgele bir yerindeki ekonomik büyümeyi teşvik edebiliriz. İngiltere bir model, bir emsaldir; tahminen de bir tarım toplumunun kentsel ve sınai bir ulusa dönüşme yolunun belgelendiği elimizdeki en uygun vak‘adır.” Kitabının temelinde birbiriyle alakalı dört temel soru üzerinde duran Macfarlane, bunları şöyle açıklıyor: Sanayi İhtilali neden İngiltere’de ortaya çıktı? İngiltere, Avrupa’nın öbür bölgelerinden ne vakit farklılaşmaya başladı? Bu farkı ortaya çıkaran öncelikli şey neydi? İngiliz dönüşümünün tarihi, çağdaş üçüncü dünya ülkeleri için ne kadar yararlı bir kıyas ögesidir? Macfarlane, kişiselleşen insanın kültürel yapısının iktisattan siyasete, hukuktan aile yapısına şekillendirici tesirlerinin peşine düşüyor. Bunu yaparken yanılsama hissesi olduğunun da farkında olarak görüşlerini aktarıyor.
ALAN MACFARLANE KİMDİR?
Antropolog ve tarihçi Alan Macfarlane, Cambridge’te King’s College’ta öğretim üyesi olarak ders veriyor. 20 Aralık 1941’de, o yıllarda Britanya İmparatorluğu’nun kesimi Hindistan’da dünyaya gelen Macfarlane, bugüne dek Nepal, Japonya, Çin ve İngiltere’ye dair sayısı 20’den fazla kitap ve 150 civarında akademik makale kaleme aldı. Sahip olduğu birçok onursal mükafatın yanı sıra Britanya Bilimler Akademisi ve Kraliyet Tarih Topluluğu üyesi olan Macfarlane’in VBKY’den “İngiliz Bireyselciliğinin Kökenleri” ismindeki kitabı yayımlanıyor. Macfarlane’in ayrıyeten Büyük Düşünürler Serisi için kaleme aldığı Yukichi Fukuzawa, Malthus, Montesquieu ve Adam Smith üzere isimlere yönelik biyografi çalışmaları bulunuyor.