Dokuma, eğirme üzere klâsik el sanatları çatısı altında inceleyebileceğimiz uğraşlar, dokumacılık endüstrimizin bugün geldiği noktaya ulaşmasında büyük bir rol oynuyor. Tekstildeki başarımızı daha ileriye taşımak için ise yeni kuşağa dokuma kumaş nedir, yöresel dokuma kumaşları hangileridir, özellikleri nelerdir üzere soruların cevaplarını öğretmek kritik bir ehemmiyet taşıyor.
Biz de bugünkü içeriğimizde dokuma kumaş kültürüne ışık tutmak istedik. Bu doğrultuda içeriğin devamında, Anadolu dokuma kültürünün yaşatılması ve kültürümüzün kökenlerinin geleceğe aktarılması açısından son derece faydalı bir adım olduğunu düşündüğümüz “Türkiye Dokuma Kumaş Haritası” projesinden de ayrıntılı olarak bahsedeceğiz.
Şayet siz de Anadolu’nun 6 bin yıllık dokuma tarihinde kıymetli bir yere sahip olan dokuma kumaşlarını tanımak ve Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayesinde hayata geçirilen Türkiye Dokuma Kumaş Haritası projesi hakkında bilgi edinmek isterseniz, içeriğimizi inceleyebilirsiniz.
Dokuma kumaş nedir?
Dokuma kumaş nedir sorusunu yanıtlamak için birinci olarak dokuma nedir sorusuna açıklık getirmek gerekiyor. En az iki iplik sisteminin aşikâr bir tertip içinde birbirlerine bağlanması ve bir kumaş üretene kadar birebir sürecin tekrarlanması süreci olarak tanımlayabileceğimiz dokuma, bir çeşit yüzey oluşturma tekniği olarak da açıklanabilir.
Bu teknik ile üretilen kumaşlara ise dokuma kumaş ismi verilir. İpliklerin farklı sıralarla birbirlerinin altından ve üstünden geçmesi aslına dayanarak çeşitli tiplerde ve desenlerde dokuma kumaşlar elde edilebilmektedir. Ayrıyeten dokuma süreci sırasında pamuk, yün, beşevler escort polyester, naylon, keten üzere farklı iplik çeşitleri kullanıldığını da belirtmekte yarar var.
Pekala Anadolu geleneğinde kaç farklı dokuma kumaş çeşidi bulunuyor? Bu dokuma kumaş çeşitlerini birbirinden ayıran temel özellikleri neler?
Klâsik dokuma kumaş çeşitleri nelerdir?
Türkiye’de geçmişten günümüze kadar taşıyabilmeyi başardığımız, taraması yapılan kaynaklara nazaran Ege Bölgesi’nde 138, Akdeniz Bölgesi’nde 51, Marmara Bölgesi’nde 105, Karadeniz Bölgesi’nde 48, İç Anadolu Bölgesi’nde 53, Doğu Anadolu Bölgesi’nde 14, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 25 ve bölgesi bilinmeyen 20 adet kumaş ismi tespit edilmiştir. Ayrıyeten şimdi tespit edilmemiş olanlar için de taramalar devam etmektedir.
57 tanesi birebir isimli olmak üzere toplam 454 dokuma kumaşın her birini incelememiz mümkün olmayacağı için bugün 10 farklı dokuma kumaş tipini ve özelliklerini irdeleyeceğiz.
1. Atlas
İpekli parlak bir kumaş olan atlas dokuma kumaşı, dokuma tekniğine nazaran kıymet kazanmaktadır. İnce ipekten sık bir biçimde dokunan bu kumaşın en temel özelliği, parlak bir yapıda olmasıdır. Ayrıyeten sert bir kumaş tipi olması ve işlemesinde gümüş ve altın tellerin kullanılması da atlasın en dikkat alımlı yanlarındandır.
Sağlam bir dokuma kumaş çeşidi olan atlas, Selçuklu ve Osmanlı’da sıklıkla tercih edilen ve bir kumaş çeşidi iken günümüzde dokumacılık dalında hala değerli bir rol üstlenmektedir.
2. Basma
Üzerine renkli desenlerden baskı uygulanması için tek kat pamuk ipliği ile dokunmuş ham kumaştır. Kolay yahut karmaşık desenlerin kumaş büyükesat escort üzerine basılması da tekrar basma tekniği olarak isimlendirilmektedir. Hala kimi yörelerde günlük kıyafetlerin hazırlanmasında basma kumaş kullanılmaktadır.
3. Culha
Culhacılık, Şanlıurfa yöresinin meşhur dokumacılık uğraşıdır. Pamuklu, yünlü ve ipek ipliklerden yapılan ve çoğunlukla bezayağı tekniğiyle dokunan kumaşa ise culha yahut çulha ismi verilmektedir. Bu kumaşı dokuyan şahıslara de culhacı denilmektedir.
Tarihte tüm basamakları el yordamı ile yapılan bu dokuma sürecinin kimi süreçleri şimdilerde fabrikasyon tekniği ile tamamlanmaktadır. Şanlıurfa’da abahk, yaşmak, vala ve yerli bez olmak üzere 4 çeşit culha dokuması yapılmaktadır.
4. Ehram
Ana hususu saf yün olan ehram, el tezgahlarında dokunan bir kumaş çeşididir ve yaygın olarak Erzincan, Erzurum, Bayburt, Artvin yörelerinde dokunmaktadır. Hayli şık bir görünüme sahip olduğu için bayanların özel günler için sakladığı ve örtünmek maksadıyla kullandığı bu dokuma kumaşın kışın sıcak, yazın ise serin tutma özelliği onu benzerlerinden ayırmaktadır.
5. Kutnu
Gaziantep’e has bir dokuma kumaş çeşidi olan kutnu; floş, yapay ipek ve pamuk ipliğinden dokunmaktadır. Büsbütün el tezgahlarında yapılan bu kumaş çeşidi, yöresel kıyafetlerden çeşitli aksesuarlara, perdeden çantaya birçok farklı eşyada kullanılabilmektedir.
6. Mermerşahi
Seyrek dokumalı bir dokuma kumaş olan mermerşahi, ismini mermer taşından almaktadır. Mermer üzere pürüzsüz bir görünüme sahip olduğu için bu biçimde isimlendirilen dokuma kumaşı, çoklukla beyaz renklidir ve kullanım sırasında tüylenme yapmaz.
7. Pomak
Bulgaristan’dan Çanakkale’nin Biga ilçesine göçen Pomak çankaya escort Türkleri’nin yaşatmaya devam ettikleri bir el sanatı olan pomak, çoklukla sentetik ipliklerden ve çizgili-kareli desenlerde dokunan bir kumaştır.
8. Selalmaz
Kastamonu’ya mahsus dokuma kumaş tipi olan selalmaz, elle ve kolay aletlerle dokunur ve epey değerlidir. Seri üretim olmadığı için standart bir manzarası olmadığı için her vakit eşsiz olan selalmaz kumaşlar, birden fazla vakit çeyizlik olarak kıymetlendirilir.
9. Sof
Ankara keçisinin tiftik isimli yününün eğrilip iplik haline getirilmesi sonucu bu iplikten dokunan sof yahut daha yaygın ismiyle Ankara sofu, tarihte toplumun seçkinleri tarafından kullanılmaktaydı. Günümüzde bu kumaşa ilişkin örnekleri sadece müzelerde görebilmekteyiz.
10. Şal Şapik
Keçi yününden dokunan şal şapik isimli kumaşın tarihi, Mezopotamya kadar eskiye dayanmaktadır. İdil, Silopi, Uludere ve etraf yörelerde üretimi teşvik edilen şal şapik kumaşı; geniş bir pantolon, gömlek gibisi bir kollu giysi ve yelekten oluşan üç kesimi ile bir erkek giysisi haline gelmektedir. Bu dokuma kumaşın en çok öne çıkan özelliği, yazın bedeni serin tutarken kışın da sıcak tutmasıdır.
Dokumacılık eğitimi almak için nereye başvurulur?
Dokuma kumaş nedir, klasik dokuma kumaşı çeşitleri nelerdir sorularına karşılıklar bulduğumuza nazaran artık atalarımızdan bizlere kalan kültür miraslarımızdan klâsik el sanatlarını öğrenmek için ne cins adımlar atılabileceği konusunu inceleyebiliriz. Bu doğrultuda sanıyoruz ki nitelikli eğitimin ehemmiyetini vurgulamaya gerek bile yok. Pekala lakin büyüklerimizden dokumacılık sanatını öğrenme imkanımız bulunmuyorsa, bu eğitim için nereye başvurabiliriz?
Ülkemizde klâsik dokumacılık eğitimi konusuna eğilen önlisans, lisans ve lisansüstü programlar olduğunu ve dileyen herkesin bu programlardan yararlanabileceğini söyleyerek soruya bir açıklık getirmek mümkün. Bu cins akademik programlar kapsamında dokumacılık alanında teorik ve uygulamalı eğitim alınarak mesleksel yeterlilik dahi edinilebilir.
Lakin elbette dokumacılık alanında eğitim almak üzere başvurulabilecek yerler bununla sonlu değil. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Turizm Genel Müdürlüğü bünyesindeki Yaygın Kültürel Eğitim faaliyetleri kapsamında açılan kurslar ile olgunlaşma enstitüleri ve halk eğitim merkezlerinde açılan kurslar da bu alanda eğitim almak isteyenler için ülkü olabilir.
Ek olarak, pek çok belediyenin dokumacılık ve öbür klâsik el sanatları alanına yönelik eğitim faaliyetleri düzenlediğine rastlamak mümkün. Bu üzere eğitimleri takip ederek dokumacılık alanında bilgi edinebilir, deneyimlerinizi artırabilir ve kültür mirasımızın yeni jenerasyonlara aktarılmasına önayak olabilirsiniz.