–Creswell’in Erken Dönem İslam Mimarisi’ni neden açıklamalı ve yorumlamalı bir formda tekrar yayınlama gereği duydunuz Hocam?
1948’den itibaren Ankara Üniversitesi İslam Enstitüsü’nde İslam Sanatları dersi okutulmaya başlandığında hiç kaynak kitap yoktu. Avrupa’da eğitim görmüş Suut Kemal Uzman, Hilmi Ziya Ülken üzere hocalar, yabancı lisandan özet çeviri yoluyla kaynak kitap hazırlamışlardı. Onların kaynaklarına baktığınız vakit hepsi Avrupalı oryantalist. Hocaların İslam’la ilgisi de biraz zayıf olduğu için yanlış bilgileri elememişler. Münasebetiyle bu alanda oryantalistlerin yanlışlarını düzelten, doğruları ortaya koyan bir çalışmaya muhtaçlık vardı. Aziz Doğanay hocam tezim için beni bu alana yönlendirdi. Araştırmaya başladığımda her kaynak beni Creswell’e yönlendirdi. Bu çalışmayı yaparken Creswell’in kitabındaki bilgileri aldım ve onun yanlışlarını da tespit ederek doğrularını yazdım.
– Tespit ettiğiniz kıymetli yanlışlar nelerdi?
Mescid-i Nebevi, Şam Emevi Camii, Kubbetü’s Sahra ve Diyarbakır Ulu Camii bunlardan en kıymetlileri. Şam Emevi Camisi’yle ilgili iki farklı küme var, birisi diyor ki burası kiliseydi, Müslümanlar fethedince mescide çevirdiler. Zati planı kilise planı olduğu için beşerler çarçabuk inandı. İkinci küme da diyor ki, burada büyük bir kilise yoktu, küçük bir kilise vardı, Müslümanlarla birlikte orayı ortak kullandılar. Bizim kaynaklar bunu almış. Kilise figürlerinin içinde nasıl namaz kıldıklarını sorduğumuzda ise bir açıklama getiremiyorlar.
KİLİSEYLE ORTAK KULLANIM YOK
– İşin aslı neydi pekala?
Creswell’in araştırmasına nazaran evvelce Roma yapısı putperest tapınağı vardı. Evvel Hristiyanlar bunun avlusunun bir kısmına kilise yapmışlar. Hz. Ömer’in vaktinde (636) Müslümanlar Şam’ı fethedince kilisenin olduğu tarafı Hristiyanlara bıraktılar. Müslümanlar ortadan bir duvar örerek boş olan kısma cami yaptılar. Kiliseyi birlikte kullanmadılar, kilisenin de içinde bulunduğu tapınağın olduğu alanın yarısını kullandılar. Daha sonra Velid bin Abdülmelik burayı Hristiyanlardan satın alarak bütün bir alana şu andaki Şam Emevi Camii’ni yaptırıyor. Ancak yanlış bilgi hala birçok kaynakta duruyor. Diyarbakır Ulu Mescidi için de savaş ganimeti olarak kentin en büyük kilisesini aldıklarını ve orayı mescide çevirdiklerini söylüyorlar. O da motamot kilise planında bir yapı, çünkü o periyot kiliseyi örnek alarak yapıyorlardı. Creswell Hristiyan kaynaklardan fethedildiği periyotta oradaki en büyük kilisenin ismini bulmuş, şu tarihlerde onarım yapılmış diye de kanıtlamış.
– Oryantalistler niçin yanlış bilgi yayma gereği duyuyor?
Müslümanları bir şey bilmez, bir şey beceremez, her şeyi biz yaptık siz bizi silah zoruyla yendiniz ve gasp ettiniz demek, kendilerine mal etmek için. İslam dünyası da bir araştırma yaparken evvel ‘Avrupalılar ne demiş’ diye bakar. 1930’lardan sonra da bu devlet eliyle yaygınlaştırılmış. Örneğin Leiden İslam Ansiklopedisi Arapça’ya Farsça’ya ve Türkçe’ye çevrilmiş. Bu yolla bir sürü yanlış girmiş. Dünyada ikinci üçüncü versiyonları var, yanılgıları düzelterek basılmış. Creswell kendi kitabında yazdığı İslam Ansiklopedisi’nde bulunan hususa itirazlarını ansiklopedinin idare merkezine göndererek başka baskılarda düzelttiriyor mesela. Ancak bizde birinci baskıdan çeviriler yapıldığı için hala o birinci baskıdaki yanlış bilgi duruyor.
AKSA, ALTERNATİF HAC YERİ DEĞİLDİ
– Kubbetü’s Sahra’yla ilgili tespit ettiğiniz yanlış bilgiler neler?
Oryantalistlerin Kubbetü’s Sahra yapısının Bizans devrinden kalma olduğu, kubbesinin eski bir kiliseden sökülüp getirildiği üzere palavra yanlış bilgileri var. Miraca çıkarken Resulullah’ın Muallak Kayası’ndan yükseldiği bilgisi de yanlış bilinenlerden. Muallak Kayası Resulullah vaktinde hatta Kudüs’ün fethedildiği 637 yılında bile Müslümanlar açısından çok kıymetli değildi. Zira bu alana Museviler mabed yapmasın diye Hristiyanlar tarafından kentin çöpleri atılıyordu. Hz. Ömer Kudüs’ün anahtarlarını aldığında, sahabelerle birlikte o çöplüğü temizlediğinin İslam tarihinde kayıtları var. Çöplükken kayanın üstü kapalıydı, gözükmüyordu bile. Yapının yapılış gayesi için de farklı görüşler var. Creswell’in de yanıldığı bir bilgi, Abdülmelik’in Kubbetüs Sahra’yı yapma maksadının alternatif hac yeri olduğu bilgisi. Şayet sahiden alternatif hac yeri olarak yapsaydı, içinde hacla ilgili ayetler yazardı. Halbuki içinde dolaşan kitabesinde Hristiyanları ve Musevileri İslam’a davet eden bildiriler var.
Peygamber’in konutu başkaydı
+- Mescid-i Nebevi sıkıntısı nedir?
Creswell ve çoğunluk oryantalistler, Mescid-i Nebevi’yi Hz. Muhammed’in ailesiyle yaşayacağı mesken olarak yaptığını, vefatından sonra Müslümanların orayı mescide çevirdiğini söyler. Bunu çok araştırdım, sonunda Mescidi Nebevi’nin Resulullah’ın vefatından evvelki son halini çizdim ve kitaba koydum. İbadetin yapıldığı avlu ile Peygamber’in eşlerinin yaşadığı odaların avlusu yan yana. Bu odaların art kapılarından Resulullah mescide ulaşabiliyor. Yani Peygamberimiz’in meskeni şu anda mescid olarak kullanılan yer değildi, onun bitişiğiydi. Şayet Peygamber’in konutu olsaydı, kapanacak kapısı olurdu. Halbuki yoktu. Hatta gayrimüslimler bile mescidin içinden geçerek kestirme yol olarak kullanıyordu. Nasıl konut olsun?