H. KÜBRA GÜRER
“Ben buradayım sevgili okuyucum, sen neredesin sanki?” sorusu bilhassa 2000 sonrası devirde çokça karşılık buldu. Oğuz Atay’ın sevgili okuyucuları, bu değerli muharriri duyduklarını ve bu sesi kulaktan kulağa, kitaptan kitaba çoğaltarak onu yâd ettiklerini aşikâr kıldı. Bu süreçte pek natürel, nitelikli çalışmalar ortaya çıktı ve Oğuz Atay’ı manaya, anlamlandırma seyahatinde literatüre çokça katkı sunuldu. Literatüre katkısıyla raflarda yerini alan aktüel çalışmalardan biri de Mesut Koçak’ın editörlüğünde Ketebe Yayınları’ndan çıkan Hayat Oyun Kayboluş: Tutunamayanlar Kitabı. Mart 2021’de okurla buluşan bu çalışmada on üç farklı yazı, küçük bir kelamlık ve bir de bibliyografya bulunuyor. Koçak, bu çalışmayla Tutunamayanlar’ın anlatı ormanlarına girmek isteyen okura yolunu kaybetmeden ilerleyebilmesi ve adeta bir hazine olan yapıtın sırlarını keşfetmesi için rehberlik etmeyi amaçlıyor. Kitap bu manada Tutunamayanlar’ın estetik ve kurmaca dünyasına ışık tutarak çok sesli eleştirel bir okumaya imkan sağlıyor.
“Estetik Bir Metamorfoz Olarak Tutunamayanlar” yazısı ile yapıtın çağdaş sanat estetiğiyle bağlantısını belirleyerek, bu ilginin onun yapısal özelliklerine tesiri üzerinde duran Mesut Koçak, “estetik metamorfoz” kavramsallaştırmasından hareketle karakterlerin yaratılışında tesirli olan “küçük ayrıntılar”a değiniyor.
“Solgun Ateş’in Gölgesi ve Tutunamayanlar’ın Işığı” yazısı ile Turgay Anar, Nabokov’un Solgun Ateş romanı ile Tutunamayanlar ortasında alaka kuruyor ve romanın yapısı, fonksiyonu, sunduğu imkanlar, kullandığı teknikler, karmaşık kurgu dünyası, okurla alakası çerçevesinde bu iki roman ortasındaki benzeri yapısal özellikleri inceliyor.
“İki Tutunamayan (Don Quijote-Turgut Özben) ile Onların Muhtaçlık Duyduğu Onaylayıcı (Olric-Sancho Panza) yazısı ile Handan Acar Yıldız, bu iki karakter ortasında özdeşlik kuruyor. Akıllılık ve meczupluk hâlleri, yalnızlıkları, ıstırapları, yola koyulma hâlleri, aşk anlayışları, handikapları, bir onaylayıcıya olan muhtaçlıkları üzerinden bu iki karakter ortasındaki benzeri ve farklı tarafları belirliyor.
“Tutunamayanlar’da Mecnunluk ve Deliliğin Dili” yazısı ile Mehmet Narlı, roman ve hikayedeki meczupluk lisanının entelektüel şuur için toplumsal bilince karşı bir imkân alanı sağladığının altını çizerek Tutunamayanlar’ı ironiden anlamsızlığa uzanan, gramatikal olarak da aykırılaşan bir mecnunluk lisanı örneği olarak inceliyor.
METAFORLAR ÜZERİNE YİNE DÜŞÜNMEK
“Oyunlara Tutunmak: Oğuz Atay’ın Oyunsu Dünyası” yazısı ile Serhat Demirel, Atay’ın “oyun” metaforuyla alakasından yola çıkarak onun yapıtlarında oyunlaştırmanın “kurmaca oyunu”, “dil oyunları”, “eğlence için oyun” ve “okurla oynanan oyun” olmak üzere kabaca dört temel seviyede karşımıza çıktığını örnekler üzerinden açıklıyor.
“Tutunamayanlar Neden?” yazısı ile Güray Süngü, Tutunamayanlar’ı muharririn doğasıyla konuşmak istediğini belirtiyor. Atay’ın lisanının başkalığıyla, diğer olmak zorundalığına değinen müellif, Atay’ın lisanına Atayesk denmesini sorguluyor.
“Oğuz Atay: Türkiye’nin Ruhu” yazısı ile Necip Tosun, yazıldığı periyotta Tutunamayanlar’ın edebiyat kanonunca dışlanması ve görmezlikten gelinmesi üzerinde duruyor. Yaşadığı toplum üzerine baş yormuş, onu anlamaya çalışmış bir muharrir olmasına karşın Atay’ın “Türkiye’nin Ruhu”nda kendisine yer bulamayışı yazının temelini oluşturuyor.
“Kurguda Gerçeklik: Tutunamayanlar’da Cumhuriyet Türkiyesi” yazısı ile Demet Koçyiğit, Tutunamayanlar’da yer alan ve Cumhuriyet Türkiyesi’nin toplumsal hayatını görünür kılan sembollere odaklanıyor. Bu sembolleri 1930’lar ve Tutunamayanlar, Cumhuriyet Türkiyesi’nin Hafızası, Soğuk Savaş Yılları, Bürokrasi ve Tutunamayanlar’da Sosyo-kültürel Öğeler başlıkları altında inceliyor.
“Tutunamayanlar’da Varoluşun Sıradanlığını Aşma Teşebbüsleri ve Küçük Burjuvazinin Gündelik Hayatı” yazısı ile Beyhan Kanter, Tutunamayanlar’da kurguya taşınan “küçük burjuva” olarak isimlendirilen bireylerin gündelik hayat pratikleri, zevkleri, ilgileri, eşyalarla ve beşerlerle kurduğu bağlantılar ve zihin dünyaları üzerinde duruyor.
“Tutunamayanlar ve Tutunamamak Üzerine” yazısı ile Bahtiyar Aslan, “tutunamayan” kavramını irdeliyor ve okuru, bunun aslında maruz kalınan bir durum olmadığı, “tutunmamak” formunda tezahür eden şuurlu bir tercih olduğu sonucuna götürüyor.
YER SORUNUNA BİR BAKIŞ
“Tutunamayanlar’ın Yeri-Yurdu veyahut Oğuz Atay’da Yer Sorununa Bir Bakış” yazısı ile Yılmaz Daşcıoğlu, romanın yapısı içerisinde yer ögelerinin yerini ve fonksiyonunu inceliyor. Roman boyunca görülen kent, ülke yahut kıta isimleri üzerinden yapılan Doğu-Batı karşılaştırmaları, İstanbul-Ankara/Anadolu aykırılığı, sembolik göndergeler ve motifler yazının temas noktalarını oluşturuyor.
“Tutunamayanlar ve Sevin Seydi” yazısı ile Haluk Oral, Atay’ın Sevin Seydi ile ilgisinden, kendi arşivinde bulunan daktilo nüsha Tutunamayanlar’ın üzerindeki el yazısı düzeltmelerden ve romanın yazılış serüveninden bahsederek dokümanlara dayalı ilgi cazip bir çalışma sunuyor.
“Kurmacanın Mirası: Tutunamayanlar’da Sesi Duyulanlar” yazısı ile Yelda Sözdemir, hazırladığı kelamlık çalışmasına dair bilgi veriyor. Yazının ardından yer alan “Tutunamayanlar Sözlüğü”nde müellifler, eserler, sinemalar, direktörler, müzisyenler, müzikler, ressamlar, tanınmış kişiler/tarihi şahsiyetler ve mitolojik/efsanevi/kurgu karakterler olmak üzere 9 başlık altında 158 tarif bulunuyor.
Kitabın en sonunda yer alan “Tutunamayanlar için Seçme Bibliyografya” ile Rümeysa Cansever, Tutunamayanlar’a dair hazırladığı literatür çalışmasıyla okura bir küçük rehber sunuyor.