İnsanlık tarihinden beri süregelen mana arayışının, her devir farklı inançlarla yoğrularak değişkenlik gösterdiği biliniyor. Bu arayışın içinde mistisizm ögelerinin yeri çok büyük. Teknoloji çağında da bu durum değişmedi. Fakat toplumsal medyayla birlikte manevi arayış ögelerinden astrolojinin mana değişikliğine uğradığı da bir gerçek. Kökeni 5 bin yıl öncesine uzanan astrolojiden yola çıkılarak bilimsel ve dini manada yapılan çalışmaları inceleyerek Bağlantı Fakültesi’nde “Kültür Enstitüsü Bağlamında New Age Uygulama-İnanışlarından Astrolojinin Facebook Dolayımlı İçerik Analizi-(2018-2019)” başlıklı doktora tezini hazırlayan Gülenay Pınarbaşı bu tezinden yola çıkarak “Spiritüel Ağ, Toplumsal Medya ve Taraf Değiştiren İnançlar” kitabını kaleme aldı. Dr. Gülenay Pınarbaşı’yla astrolojinin ağda nasıl kullanıldığını ve neye hizmet ettiğini konuştuk. Pınarbaşı, astrolojinin içinde inançsal ögeler barındırdığını söyleyerek, bazen Uzakdoğu dinlerinin inanç ve ibadet temellerinin bilinmeyen bir el tarafından yayıldığına dikkat çekti.
Toplumsal ağlarda metafizik arayışların dönüşüme uğradığını söylüyorsunuz. Toplumsal medya kullanıcısı neyi arıyor, toplumsal medyada metafizik tecrübeler kullanıcıya ne veriyor?
Eski dünyayı tehdit eden düşmanlar insan dışı hayali varlıklar kabul ediliyordu. Münasebetiyle bilinmeyen, kavranamayan her şey kaosa yol açabiliyordu. Kaostan kurtulmak içinse her uygarlık, bütünlüğünü artıracak, güvenlik duygusu verecek aksiyonlara yöneldi. Kozmik bir kutsallık anlayışı, mitlerle örülü bir sembolik dünyada güvenliği ve manası arıyordu.
Artık ise toplumsal medyada atalardan kalma değerli bir bilinçdışı yaklaşım, varoluşa dair bir mana arayışı yaşanıyor. Astroloji de dahil olmak üzere bugün New Age inanış ve uygulamalar varoluşsal gerekçelendirme ve mana arayışına yanıt üzere görünebiliyor. Burada dikkat edilmesi gereken kültür sanayisi ögeleri için aracılık ettiği gerçeğinin göz gerisi edilmemesi. Adorno, “Astrolog ve şifacılar, psikolog ve psikiyatristlerin işlevini gizcilikle harmanlayarak üstlenmeye çalışabilirler” der. 4 yıllık araştırmam sonucunda şu değerlendirmeyi yapabilirim: Mana arayışına yanıt kapsamlı, vakte yayılan bir sistem ister. Halbuki bugün ağdaki popülist formüller, vaatlerden oluşuyor.
SINIFSAL FARKLAR VAR
“Para vermiyorsanız, eser sizsiniz” kelamından yola çıkarsak, yararsız hiçbir şeyin dönmediği bir mecrada, kim kime bedel ödüyor? Nasıl bir yarar sistemi var toplumsal medyadaki spiritüellik sıkıntısında?
Bir sefer şunu söyleyeyim ağda her bütçeye uygun bir spritüellik var. Facebook’un çoklu merkezi yapıya imkan sağlayan ortamı, pazardan hisse alma ihtimalini, hasebiyle içerik üretenlerin tezlerini artırdığı bir gerçek. Ağdaki kümeler, işbirliği içinde olabildikleri üzere rekabet eden çoklu merkezler olarak görünüyor. Ayrıyeten spritüel tüketicilerin ortalarında sınıfsal farklar da gözlemleniyor. Belirlenen fiyatları ödeme, kurslara, kamplara, şenliklere katılabilme gücü bu farkı ortaya koyuyor. Lakin kabaca özetlersem; bir grup tarih ve döngülerde kestirimlerin yer aldığı seminerler, online dersler, kamplar vs. üzere fiyatlı hizmetler ve kişisel danışmanlıklar en dikkat çekenleri.
GAYBI ALLAH BİLİR
Gelecekten haber vermek bizim dinimizde küfre götürür. İnançlı bir insan astroloji olaylarına nasıl yaklaşmalı? Nerede durmalı?
Dünyanın kadim din ve medeniyetlerinde olduğu üzere bugünün Türkiyesini şekillendiren İslam fikir ve kültür havzasında astroloji, astronomi ile birlikte kullanılmıştır. Asırlar içinde İslam’ın ve başka dinlerin kozmolojik görüşü ile astroloji harmanlanmıştır. İslam’da bilgi tarihî süreçte, ilâhi kaynaktan doğar ve bütün bilimler ilhamını Allah’tan alır. Tarihi süreçte İslam dünyası astrolojiye çok ara koymamış, çeşitli emellerle kullanmıştır. Bu soruya bir de İhvan-ı Safa’nın değerlendirmesine nazaran de yanıtlayabiliriz. Ekole nazaran gaybı yani geleceği, yaratılanların hiçbiri bilemez yalnızca Allah bilir. Gelecekte olacak olanların bilgisine insanoğlu akıl yürütme ile ulaşır. Bu soruyu pek olağan din alımları ve ilahiyatçılar daha yanlışsız ve kapsamlı yanıtlayacaktır diyerek burada bırakıyorum.
BİLGİSİZLİKTEN FAYDALANIYORLAR
Din olarak algılanıyor mu bu mevzu pekala?
Astroloji bir din değildir. Lakin içinde inançsal ögeler barındırıyor. Ağda bazen “astroloji din değildir” diyerek Uzakdoğu dinlerinin inanç ve ibadet temelleri kapalı bir el tarafından yayılıyor. Karma, mantra, yoga, transdantal, ezoterik, okült üzere birbiriyle alakalı bağsız her biri gerisinde büyük ideolojiler barındıran sözler ağda çok kolay ve yanlış olarak sirkülasyona girdi. Bunu çok tehlikeli buluyorum birçok bakımdan ve artık astroloji merkezli olarak ezoterik kültüre ilişkin kavramları açıklayan küçük bir kelamlık hazırlığındayım.
Benim anladığım, tarih boyunca astrolojinin bir gayesi Tanrı’nın yarattığı çeşitliliği fark ettirmek ve özel olanı üniversal olanda birleştirmektir. Yaşanılan bu kozmos Allah’ın yapıtıdır ve bütün bilgiler kesin olarak insanı O’na götürür.
TANINAN OLDUĞU KADAR TESİRLİ DEĞİL
Yeni moda diyetlerden biri de ay takvimine nazaran yapılan diyetler. Buna nazaran, ay hangi burçtaysa yediklerimiz bizi olumlu yahut olumsuz istikamette etkilediğine yönelik bilgiler hakikat mu?
Bunlar spekülatif bilgiler ve deneyime dayalı, birine uyarken başkasına uyulmayabiliyor. Fakat halk kültüründe de ay takvimi çeşitli hedeflerle kullanılmış. Örneğin sirke ayın balzamik evresinde mayalanır, ayın rahat ettiğine ve yüceldiğine inanılan yengeç burcuna girdiğinde şiddetli işlere girilmesi üzere örneklere rastladım.
Kıstırılmış gezegen ne pekala? Tesiri var mı?
Bu mevzuda çeşitli değerlendirmeler var ancak inanın tanınan olduğu kadar etkilemiyor.
MANA ARAYIŞINA TAHLİL DEĞİL
Tutulmaları da merak ediyor beşerler, her tutulma herkesi tesirler mi? Tutulmalarda neler yapmak gerekiyor?
Osmanlı’da müneccimler sarsıntı, sel, yangın, güneş-ay tutulmaları üzere kıymetli tabiat olayları ile ilgili öngörü raporları hazırlayıp saraya sunmakla vazifeliydi. İslam’da da Kıyamet günü meydana gelecek hadiselerin biri olarak ayın tutulacağına işaret eden âyet (el-Kıyâme 75/8) var, düşünsenize. Birtakım rivayet farklılıkları bulunmakla birlikte güneş tutulduğu vakit Hz. Peygamber “Ay ve güneş Allah’ın varlığını ve kudretini gösteren alâmetlerdendir. Bunlar hiç kimsenin vefatından yahut yaşamasından/doğmasından ötürü tutulmaz. Ay yahut güneş tutulmasını gördüğünüz vakit açılıncaya kadar namaz kılın, dua edin” demiştir. Biz de buradan hareketle pek olağan namaz kılmanın dua etmenin yararlı olacağı görüşündeyiz.
Astrolojide hakikat bilgi için nelere dikkat etmeliyiz?
5000 yıllık klâsik akışta yer alan bilgilerle uyumlu mu, kökeni ile ne kadar bağı var birinci dikkat edeceklerimiz. Fakat şunu bilmeliyiz, astroloji hayatın bütün alanını kapsayacak tahliller ve yönergeler sunamaz, mana arayışımızı lakin Tevhid ve tabiatın birliği unsurundan hareket edersek cevaplayabilir. Şayet uzman bir astrologla karşı karşıyaysak kimi terapatik yardımlar görebiliriz.
GEZEGENLER GERİ GİTMİYOR
Yanlış bildiğimiz doğrular neler? Mesela çok tanınan bir telaffuz olan ‘retro’ ve onun tesirleri hakikat mu?
Araştırmamda çok çarpıcı bir bilgiye ulaştım, ağda ezoterik kültüre dair içerik üretenlerin büyük çoğunluğu takipçilerinin bilgisizliğinden istifade ederek önemli bir kavram karmaşası yapıyor. Antik, büyüleyici sözler ve ritüellerle adeta ilkel çağlardan esinlenerek olmayan kavramlar üretiliyor. Evet ne hoş söylediniz, retro yani geri hareket çok tanınan bir bilgi oldu. Fakat gezegenler geri hareket etmiyor, eski astrologların bilgisi dünya merkezli bir cihan anlayışı idi ve dünyadan bakınca birtakım devirlerde gezegenler geri gidiyormuş üzere görünüyordu. Uzay bilimlerinin ilerlemesiyle gezegenlerin geri hareketi olmadığı anlaşıldı.
İBN-İ ARABİ’YE NAZARAN ASTROLOJİ BİR KEHANET ARACI DEĞİL
Yeni bir işe başlarken, evlilik, konut alma üzere sıkıntılarda astrolojiden faydalanmak değerli mi?
Anadolu’da klasik mistik periyot inanışlarından biri ağızdan çıkanın gerçekleşmesidir, bu sebeple güzel ve hoş olanın konuşulması tavsiye edilir. Fakat çağdaş astrolojik kehanet şartlıdır, olasılıkların hepsi sayılarak haritasında birtakım kuralları barındıranlarla kimi kaideleri seçimleriyle sağlayanlardan bahsedilir.
Fakat tarih boyunca birçok kültür ve medeniyette ayın, güneşin ve 5 gezegenin hareketleri, açıları, tutulmaları vs’den hareketle iyi, uğurlu saatler tespit edilmiş, kötücül tesirler olacağı düşünüleceği vakit kimi önlemler alınmıştır. İbn-i Arabi, astrolojiyi bir kehanet aracı olarak değil İlahi takdirin kozmik işaretleri olarak kabul ederken İbn Haldun, astrolojiyi bir sanat olarak kabul ediyor. Bir varsayım sanatı. O’na nazaran bu sanat deneyime dayanıyor. Yani yıldızların dört ögeden meydana gelen cisimlerindeki değişmeler üzerinde doğal bir etkisi vardır ve bu etki tecrübî olarak bilinebilir.