Arkeoloji alanına yerli ve milli hamle - İncili Kadın

Türk Arkeoloji Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Gaziantep Büyükşehir Belediyesi iştirakinde, Avrupa Birliği’nin takviyesiyle hayata geçiriliyor. Böylelikle bugüne kadar sekiz yabancı estitünün faaliyet gösterdiği Anadolu topraklarında birinci sefer kendi enstitümüz de yer alacak. Türk arkeoloji ekolünü geliştirmek ve aktif kılmak için kurulan enstitünün çeşitli şuralarında, alanlarında ihtisaslaşmış Türkiye ve Avrupa’dan 430 kültür, sanat ve bilim insanı misyon alıyor. Bu çalışmalar, içinde enstitü merkezi, Türkoloji İhtisas Kütüphanesi, aktiflik alanları ile Arkeometri Laboratuvarı da bulunan Gaziantep’teki Kendirli Kompleksi’nde yürütülecek.123 yıllık geçmişiyle tarihteki değerli olaylara tanıklık eden tarihi Kendirli Kompleksi 1920-1921 yılları ortasında 10 ay süren Antep Kuşatması sırasında ‘siper’ olarak kullanıldıktan sonradan sinema, halkevi ve öğretmenevi olarak hizmet verdi.

Enstitüyü AB Türkiye Delegasyonu Lideri Büyükelçi Nikolaus Meyer- Landrut ve eşi ile birlikte bir heyet geçtiğimiz Ocak ayı sonunda ziyaret etmişti.n

1933 yılında, Ramazan Bayramı’nı geçirmek üzere kente gelen Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün, Gazianteplilere Kendirli Kilisesi’nin balkonundan seslendiği biliniyor. Kompleksin bahçesine tarihi dokuyu bozmayacak halde, tek katlı inşa edilen Arkeometri Laboratuvarı da tamamlandı. Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü, Arkeometri Laboratuvarı ile ülkemizdeki ‘saha yönetimi’ laboratuvarına sahip birinci enstitüsü oldu. Kullanıma hazır hâle gelen ve aygıt alımları tamamlanan laboratuvar, arkeometrik araştırmalarda analitik tekniklerin öğretilmesini destekleyecek. Merkez ile nitelikli bilimsel araştırmaları yürütme misyonunun yanı sıra ‘restorasyon’ ve ‘konservasyon’ üniteleriyle çalışarak mevcut altyapıya katkıda bulunmak da hedefleniyor. Arkeolojik kazılardan elde edilen örneklerin yurt içinde tahlil edilmesini sağlamak üzere tasarlanan Arkeometri Laboratuvarı, arkeometrik yayınlarla da Türk Arkeolojisini destekleyecek. Bu kıymetli çalışmayı Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Projesi grup önderi Prof. Dr. Nevzat Çevik ve Arkeometri Laboratuvarı Sorumlusu, Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Hakemli Mecmuası Genel Yayın Direktörü Prof. Dr. Rânâ Özbal ile konuştuk.

Türk arkeoloji enstitümüzün olmaması en büyük eksiklikti

Akdeniz Üniversitesi Klasik Arkeoloji Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Nevzat Çevik enstitü hakkında sorularımızı cevapladı.

Ülkemizin birinci ulusal arkeoloji enstitüsü olan Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü’nün ehemmiyeti nedir? Bu topraklarda yapılan arkeolojik çalışmalara nasıl bir katkı sunacak?

Neredeyse tüm yabancı ülkelerin ulusal enstitülerini 100 yıl evvelden kurduğu bu topraklarda Türklerin arkeoloji enstitüsü olmaması, çok sayıda arkeoloji duayeninin de lisana getirdiği büyük bir eksiklikti. Birtakım üniversitelerde yakın vakitlerde açılan az sayıdaki enstitü ve merkez de genel ya da ulusal bir gereksinime yönelik değil, çoğunlukla bağlı oldukları kurumların lisansüstü eğitim programlarını yahut araştırmalarını yürütmeye odaklıydı. Bakanlığın bu projesiyle, birinci kere ülkemize ilişkin tüm ilgili kurumları ve bilim insanlarını destekleyecek ortak bir enstitü kurulmuş oldu. Bugüne dek büyük muvaffakiyetler gösteren kurumları ve onları yücelten bilim insanlarını bir ortaya getirip ortak bir güç oluşturarak arkeoloji deryası olan Anadolu’da memleketler arası saygınlıkta, ulusal bir enstitüyle büyük bir boşluğu doldurmak hedefleniyor. Bilimsel ve eğitsel çalışmalar yanında kültür, sanat, turizm, tanıtım ve kültür iktisadı gayeli çalışmaların da gerçekleştirileceği çok istikametli bu yapının altyapısı hazırlandı.

Enstitüsü’nün odağında; Türkiye sonları içindeki tüm uygarlıklar, eski çağlarla ilgili bilim alanları ile öncülü çalışmalardan farklı olarak Türk ve İslam arkeolojisi var. Mezopotamya, Ortadoğu, Trans Kafkasya, Balkanlar, Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Orta Asya ile ilgili arkeoloji ve kültürel miras çalışmaları da Enstitü’nün ilgi sonları dâhilinde.

Arkeoloji denildiğinde aklımıza çoğunlukla hafriyat çalışmaları geliyor fakat Enstitü’nün faaliyet alanı bunun ötesinde görünüyor. Yakın vakitte hayata geçecek hangi çalışmalarınız var?

Hafriyat, arkeolojik araştırma prosedürlerinden yalnızca birisi. Meğer bunun ötesinde bilimsel, eğitsel, toplumsal, kültürel ve sanatsal ilgilerden oluşan çok çıktılı büyük bir dünya var. Enstitü ile amaçlanan da bu görünen yüzün ötesine geçerek arkeolojinin odakta olduğu, Orta Doğu ve dünyaya bu alandaki yetkinliğimizi ve gelişimimizi gösterebileceğimiz bir kültür-sanat merkezi ortaya koymak.

ULUSAL ARKEOLOJİ ŞURASI GERÇEKLEŞECEK

Enstitü, öncelikle erken arkeolojik çalışmalara ilişkin dijital bir arşivi paylaşıma sunacak, arkeometri laboratuvarı tam teşekküllü olarak devreye girecek ve tekrar buna paralel olarak birinci Ulusal Arkeoloji Şûrası gerçekleştirilecek. 2021 sonunda çeşitli eğitim programlarının hayata geçmesi, yayına hazırlanan 24 bilimsel kitap (Türkçe-İngilizce) ile Enstitü’nün yıllık bilimsel hakemli mecmuasının birinci sayısının çıkması mümkün olacak. Bunun yanında “Ara Güler Arkeolojik Fotoğraflar Sergisi” ve “Anadolu Belgeseli” üzere sanat ve kültür etkinliklerinin de hazırlıkları sürüyor. Yakın vakitte çok güçlü bir web portal da tamamlandı. Şimdilerde hayata geçecek en keyifli olgu, Enstitü binasının mobilya ve donatılarıyla hizmete girmeye hazır olması.

Merkez olarak Gaziantep’in seçilme sebebi nedir?

Her sürecin uzaktan yapıldığı dijital yeni dünyada artık binaların hangi kentte olduğunun bir kıymeti kalmadı. Öte yandan Gaziantep, Türkiye’nin en dinamik iktisat ve turizm metropollerinden biri ve tüm ülkedeki çalışmalara dayanak ve servis verebilecek imkânlara ziyadesiyle sahip. Kentin, içinde bulunduğu bölge Mezopotamya, İran, Akdeniz ve Anadolu’nun hem tarihî hem de çağdaş buluşma merkezi olarak binlerce yıldır arkeolojik yerleşimlere sahne oldu. Buna bağlı olarak da çok sayıda kıymetli arkeolojik hafriyat ve yüzey araştırması yürütülüyor. Bölge kentlerinde Türkiye’nin en değerli müzeleri ve çok sayıda üniversite bulunuyor.

Bilimde, kültürde ve sanatta yeni atakların yapılması ve tüm Türkiye’ye yayılarak yükseltilmesi amaçlı devlet siyasetinin bir sonucu olarak da başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere ilgili kurumlar Enstitü için Gaziantep’i tercih etti. Proje kapsamında belirlenen Ankara, İstanbul, İzmir ile yurt dışındaki Roma, Üsküp, Taşkent temsilcilikleri aracılığıyla çok geniş bir aktiflik coğrafyası belirlendi. Kaldı ki Vakfın idare merkezi aslında Ankara’da olacaktır.

Arkeolojide bir adım daha öne gideceğiz

Arkeometri Laboratuvarı Sorumlusu, Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Hakemli Mecmuası Genel Yayın Direktörü Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Programı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Rânâ Özbal ile ülkemizde birinci kere kurulan arkeometri laboratuvarında ne cins çalışmalar yapılacağını anlattı.

Enstitü faaliyetlerine mesken sahipliği yapacak komplekse Arkeometri Laboratuvarı kuruldu. Bu laboratuvarda ne cins faaliyetler yapılacak?

Bu laboratuvardaki aygıtlar arkeolojik materyallerin tahlilleri ve konservasyonu ile ilgili çalışmalar yürütebilecek nitelikte. Mevcut aygıtlarla gereçlerin element ve mineral kompozisyonunu rahatlıkla tespit edebileceğiz. Bazen bu tıp bilgiler bize ham unsur kaynakları ve hasebiyle arkeolojik alakalar hakkında değerli bilgiler verebiliyor. Bu sayede insanlığın geçmişi hakkında bedelli bilgilere ulaşmamız mümkün olacak. Ayrıyeten buluntuların korunmasında hâlihazırda onarım ve konservasyon laboratuvarlarının yaptığı çalışmaları pekiştiren ve kapsamlı ekipmanıyla çalışmaları yeni bir boyuta taşıyabilen bir merkez oluşuyor.

Bunun yanında merkezin ana faaliyetlerinden biri; gerek araştırmacılara gerekse mesela tez yazan öğrencilere arkeolojik gereçlerin mukayeseli ve yoruma dönük tahlilleri konusunda dayanak olabilmek. Enstitü işçisi bu mevzuda hem eğitici çalıştaylar düzenlemeyi hem de gelen öğrenci ve hocalara birebir dayanak olabilmeyi planlıyor. Yapılan çalışmaları yorumlayıp sonuçları bilimsel yayınlarda ve elbette ayrıyeten kamuoyu ile de paylaşmayı amaçlıyor.

BİRİNCİ GAYE TAŞINABİLİR BİR LABORATUVAR KURACAĞIZ

Laboratuvar yapılan arkeolojik çalışmalara nasıl istikamet verecek?

Arkeometri laboratuvarının kıymeti, burada yapılan tüm tahlillerin arkeolojik materyale yönelik olması. Üniversite Ar-Ge laboratuvarlarında aygıtları işleten şahıslar çoklukla fen bilimleri, tıp ya da mühendislik yönelik sorulara odaklı çalışan işçi oluyor. Arkeometri Laboratuvarı ise arkeolojik tahlillere yönelik bir merkez olmak üzere inşa edildi. Burada yapılan çalışmalar, elde edilen sonuçlar ve varılan yorumlar arkeolojik soruları anlayan ve arkeolojik bilgiyi materyal tahlili ile bağdaştıran bir takım tarafından yapılacak. Bu sayede Türkiye arkeolojisi bir adım daha ileriye gidebilecek.

MAĞARA FOTOĞRAFLARI DE CAMİİ ÇİNİLERİ DE ALANDA İNCELENECEK

Arkeometri Laboratuvarının ileriye dönük planları nedir?

Arkeometri Laboratuvarı yalnızca bu aygıtlarla hudutlu kalma niyetinde değil. Birinci maksat bir taşınabilir laboratuvar kurarak, tahlilleri alanda yapabilecek teknikler ve aygıtlarla donanmış bir ekipman ve grup oluşturmak. Böylelikle portatif aygıtlarla uzmanları hafriyat alanlarına getirip gerekli örneklemenin yapılabilmesi ya da laboratuvara getirilemeyen eserler, freskler, mağara fotoğrafları ya da camii çinilerin alanda incelebilmesi amaçlanıyor. Gerekli adımlar atılıyor ve heyecanla bu basamakların gerçekleşmesini bekliyoruz.

Bu türlü bir laboratuvarın Türkiye Arkeolojisine ne üzere katkısı olacak?

Türk Arkeoloji ve Kültür Miras Enstitüsü çatısı altında bu türlü bir laboratuvarın ve burada çalışan nitelikli bir takımın oluşmasıyla, arkeologların arkeometri konusundaki sorularını yanıtlayabilen bir merkez doğuyor. Bazen arkeologların bile çıkan buluntuların hangi tahlillerle incelenebileceği konusunda dayanağa gereksinimi olabiliyor. Tıpkı vakitte, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın arkeometrik çalışmalar konusunda irtibatta olabilecekleri ve karar verirken danışabilecekleri resmi bir laboratuvarın kurulması manasına da geliyor.

Tags: Arkeoloji̇Çalışmalar Ensti̇tü İle Türk