Balkanların usta kalemlerini Türk okuruna tanıtmak için yıllardır kalem oynatan, tıpkı vakitte Ketebe Yayınları Balkan Kitapları Editörlüğünü yürüten Demir, Balkan edebiyatı ve edebiyatçılarının Türkiye’deki yerini ve kıymetini anlattı.
Balkan edebiyatından bahsedilince akla gelen isimlerin Meşa (Mehmed) Selimoviç, İvo Andriç ve İsmail Kadare’den ibaret olduğunu lisana getiren Demir, bölge halklarının tanıdığı Türk edebiyatçılarının da tıpkı biçimde birkaç ismi geçmediğini söyledi.
“Hem toprak, hem de akrabalarımızı kaybettik”
Demir, Bosna Hersek’in İliyaş kentinde Necad İbrişimoviç ile 2009’da bir röportaj yaptığını aktararak, “Rahmetli Necad İbrişimoviç, çağdaş Balkan edebiyatı ve bilhassa çağdaş Bosna edebiyatının içerisinde en değerli kalemlerden birisidir. Onu bizim için kıymetli yapan kaleminin değerli ve kuvvetli olmasının yanı sıra Bosna Savaşı yıllarında hem kalemiyle hem de tüfeğiyle vatanını savunmuş olmasıdır. Bir yandan edebiyata kalemiyle sarılırken öte yandan da vatanına ve toprağına tüfeğiyle sarılmış değerli bir isimdir.” dedi.
Necad İbrişimoviç ile gerçekleştirdiği uzun röportaj sonrasında, Balkan edebiyatıyla ilgili özel bir çalışma yapmaya karar verdiğini belirten Demir, şöyle devam etti:
“1911 yılında vefat eden bir kişi Üsküp, Selanik, Manastır üzere kentleri bizim bilerek hayata gözlerini yumdu. Kısa bir mühlet sonra birkaç ay içerisinde, kimse ne olduğunu anlamadan, İstanbul’dan ve Trabzon’dan evvel fethedilen bu kentleri kaybettik. Dedeağaç, İskeçe, Gümülcine üzere Edirne Vilayeti’nin birçok değerli beldesi elimizden kaydı gitti. Drama ve Vardar Yenicesi üzere yerleşim yerlerini bir günde kaybettik. Bu tarihten sonra yaklaşık yüz yıl boyunca, bu topraklardaki akrabalarımızdan farklı kaldık. Yani biz yalnızca Balkanlarda toprak kaybetmedik, birebir vakitte o topraklardaki akrabalarımızı da kaybettik. Büyük Osmanlı ailesinin Balkan kolundan ayrılmış olduk.”
Türkiye’de yaşayan ve Suriye’de konutu yahut akrabası bulunan Suriyelilerin, Gaziantep ve etraf vilayetlerden, bayram ziyareti için Halep başta olmak üzere pek çok bölge kentine gidip döndüklerini belirten muharrir, bu durumun benzerinin Balkanlar için de mevzubahis olduğunu tabir etti.
Demir, bu durumun bugün Suriye’de de yaşandığına işaret ederek, şunları kaydetti: “Aynı şey Balkanlar için de geçerli. Kosova, Makedonya, Arnavutluk, Yunanistan, Batı Trakya ve Bulgaristan’da yaşayan birtakım Türklerin, Müslümanların, Arnavutların, Boşnakların akrabaları, İstanbul’da, İzmir’de, Bursa’da, Eskişehir’de yaşıyor. Münasebetiyle, bölgeyle olan irtibatımız yalnızca bir tarihi birliktelik değildir. Ortada kan bağı var, anılar var, geçmiş var. Olağan olarak bu geçmişin ve anıların edebiyat ve sanat alanına yansımaları var. Üzerine meyyit toprağı örtülmüş olan edebiyat alanındaki bu çalışmaları tekrar ayağa kaldırmayı planlayarak çalışmaya başladık. 2009 yılından bu yana, bu çalışmalara yük vererek devam ediyoruz.”
Turistik seyahat değil, sıla-i rahim
Ayhan Demir, Balkanlara gidiş gelişinin yalnızca turistik bir seyahat olmadığını, eşinin Bosna Hersekli olması münasebetiyle tıpkı vakitte “sıla-i rahim” özelliği taşıdığını tabir etti. Eşinin, evvel Diyarbakır ve Mardin yöresinde, akabinde Çankırı civarında iskânlı olan ve Bosna Hersek’in fethinden sonra, Foça, Taşlıca (Plyevlya) ve devrin eyalet başşehri olan Mostar kentlerinde yaşayan Çengiç ailesine mensup olduğunu söyledi. Ayrıyeten Çengiç isminin Çankırılı manasına gelen ‘Çangrliçi’ sözünden geldiğini de lisana getirdi.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun Bosna Hersek’in yönetimini fiilen devralmasından sonra Çengiç ailesinin bir kısmının Bosna’da kaldığını aktaran Demir, başka bir kısmının ise Bursa ve İstanbul’da yaşamaya başladığını tabir etti. Çengiçlerin Anadolu’ya geri dönen temsilcilerinden bir tanesi olan Leyla İlova’nın Bursa’da yaşadığını da hatırlattı.
“Hafızamız tazelendi”
Türkiye’de bilhassa 1990’lı yıllardan sonra Balkanlarla ilgili hafızanın yine tazelendiğini lisana getiren muharrir şunları söyledi:
“Neredeyse her hafta, hatta tahminen de her gün bir televizyon kanalında, siyasetten seyahat programına, yemekten kültür sanata Balkanlarla ilgili bir program oluyor. Fakat sıkıntının edebiyatını yapmaktan edebiyatın işini yapmayı ihmal ettik.
Şunu söylemeye çalışıyorum ki, Balkanlarla ilgili bu kadar program olmasına karşın, Balkan edebiyatından pek az muharririn yapıtı Türkçeye çeviri edilmiştir. İvo Andriç ve Meşa (Mehmed) Selimoviç üzere Boşnak edebiyatçıların ve İsmail Kadare üzere Arnavut edebiyatçıların kitapları Türkçeye çeviri edilmiş. Lakin bunun yanında çağdaş Arnavut edebiyatından Dritero Agolli üzere, Kim Mehmeti üzere Arnavut edebiyatçılar da var. Yapıtları Türkçeye neredeyse hiç çeviri edilmemiş yahut yalnızca bir yapıtı çeviri edilmiş. Bunun yanında Necad İbrişimoviç, Cevad Karahasan ve Mak (Mehmedaliya) Dizdar üzere daha evvel hiçbir yapıtı Türkçeye çeviri edilmemiş Bosnalı edebiyatçılar, Nusret Dişo Dava ve İlhami Emin üzere Balkan Türk edebiyatının değerli kalemleri de var.”
Demir, Balkan edebiyatının kıymetli isimlerinin yapıtlarının geçmişte Almanca, Fransızca ve İngilizceden Türkçeye çeviri edildiğine, bu sebeple ana lisanlarındaki özgün yapıtları ile karşılaştırıldığında bu çevirilerin çok sağlıklı olmadığına dikkati çekti.
“Aliya külliyatı Türkçede”
Balkan edebiyatçılarının hayatlarını ve yapıtlarını ayrıntılı olarak incelediği “Balkan Defteri / İsimler, Eserler ve Hayatlar” kitabının kaleme alınma münasebetini İsmet Özel’in “Neyi kaybettiğini hatırla” tabiriyle özetleyebileceğini söyleyen deneyimli müellif, “İnsan unutkandır, unutur. Ama millet unutmaz. Yazgımızdan kaçamayız, kurtulamayız. Birbirimizi yine hatırlatacak, gönülleri yaklaştıracak ve aramızdaki kaynaşmayı temin edebilecek yegâne yol edebiyat ve kültür sanattır. Kalıcı ve mümbit yer burasıdır.” halinde konuştu.
Ketebe Yayınevi bünyesinde Mart 2018’den beri, 20 Balkan edebiyatçısı ve fikir adamının 50’ye yakın yapıtını ana lisanlarından çeviri ederek Türkçeye kazandırdıkları bilgisini veren Demir, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Edebiyatın yanına fikriyatı da koymayı tercih ettik. Mesela, merhum Aliya İzetbegoviç’in 11 yapıttan oluşan külliyatını Türkçeye kazandırmak için teşebbüslere başladık. Bu külliyattan 5-6 tanesi Türkçeye çeviri edilmişti. Lakin bunların da büyük bir kısmı ana lisanından değil, İngilizce yahut farklı lisanlardan çeviri edilmişti. Aliya İzetbegoviç’in tüm külliyatını kendi ana lisanı Boşnakça üzerinden Türkçeye kazandırmak üzere bir çalışma da başlattık. Şu ana kadar, 6 eser yayınlandı. Bu yılın sonuna kadar geri kalanları da çeviri edilerek okurlarıyla buluşturulacak inşallah.”
“Balkan edebiyatı hak ettiği yeri alacak”
Türkiye’de Balkanlara çok büyük bir ilginin olduğunu, lakin bu ilginin edebiyat alanına gereğince yansımadığının altını çizen Demir, Balkan edebiyatının değerli isimlerinin Türkiye’de daha çok tanınmasıyla birlikte Türkiye hafızasında Balkan edebiyatının hak etmiş olduğu yeri alacağına inandığını tabir etti.
Türk okurunun tanımadığı Balkan edebiyatçılarına talih tanıması gerektiğini lisana getiren Demir, okurun kütüphanelerinde Cevad Karahasan, Necad İbrişimoviç, Kim Mehmedi üzere çağdaş Balkan edebiyatının usta isimlerine yer açmalarını da tavsiye ederek, bu değerli çalışmaların hedefine ulaşması tarafındaki temennisini lisana getirdi.
Muharrir Ayhan Demir’in birinci yazıları, Ulusal Gazete’nin İbrahim Tenekeci editörlüğündeki “Düşünce Sayfası”nda yayımlandı. Balkanlar hakkında 2005-2010 yılları ortasında çok sayıda köşe yazısı kaleme alan Demir, “Kırknar”, “Derkenar”, “Ayraç” ve “İtibar” mecmualarında de çeşitli vazifelerde bulundu.
Hala Yeni Akit gazetesi ve Cins mecmuasında Balkanlar’daki toplumsal, kültürel ve ekonomik gelişmeler hakkında yazılar kaleme almaya devam eden Demir’in ayrıyeten birçok yazısı Arnavutça ve Boşnakçaya çeviri edilerek yayınlandı.
Ayhan Demir’den Balkan Defteri
Ayhan Demir’in yakın vakitte okuyucuyla buluşan “Balkan Defteri / İsimler, Eserler ve Hayatlar” çalışmasının birinci kısımda Cevad Karahasan, Dritero Agoli, İlhami Emin, İsmail Kadare, İvo Andriç, Kim Mehmeti, Mak (Mehmedaliya) Dizdar, Meşa (Mehmed) Selimoviç, Necad İbrişimoviç, Nusret Dişo İdeal ve Radovan Karaciç’in hayatları ve yapıtları hakkında ayrıntılı incelemeler, ikinci kısımda ise İlhami Emin, Kim Mehmeti ve Necad İbrişimoviç ile gerçekleştirdiği röportajlar bulunuyor.
Ayhan Demir, ‘Bosna kasabı’ olarak bilinen Radovan Karaciç’in bu kitapta yer almasını şu biçimde izah ediyor: “Hafızamız, yaşanan olumlu gelişmelerden ibaret değildir. Her türlü olumlu ve olumsuz gelişme buraya kaydedilir. Bu sebeple yalnızca beğendiğimiz isimleri değil, Radovan Karaciç üzere rakiplerimizi / düşmanlarımızı da yakından tanımak, bilmek zorundayız. Karaciç eğitimli ve planlı bir katildir. Lakin onun şiirleri, peşinen komik yahut bedelsiz bulunarak reddedilmemelidir. Bilakis, etnik paklığın nasıl işlediğini anlamaya dair kıymetli bir anahtar olarak görülmeli, okunmalıdır. Onun şiirleri ürkütücü ve mantıksız bir şiddetin psişikaa görünümü ve paramiliter bir sürrealizm olarak tanımlanabilir.”
Alanında kıymetli bir eksikliği doldurması sebebiyle Türk okuru tarafından beğeniyle karşılanan Balkan Defteri kitabı, Balkanlarda da büyük ilgi görüyor. Yayınlanalı bir yıl üzere kısa bir müddet olmasına karşın Arnavutçaya çeviri edilen Balkan Defteri, yakın vakitte, Tiran’da faaliyet gösteren Fan Noli Yayınevi tarafından da faaliyet gösteren Fan Noli Yayınevi tarafından yayınlanacak. Bosnacaya çeviri çalışmaları da devam eden yapıtın, 2022 yılı içerisinde Bosna Hersek’in başşehri Saraybosna’da yayınlanması bekleniyor.