ÂLİM KAHRAMAN
Baltan Taşa Değecek, Abdullah Harmancı’nın yedinci öykü kitabı. Muhit Yayınları ortasında çıktı.
Son aylar içinde Harmancı’nın kıssa kitaplarını, bir kez daha okudum. Topluca. Bu çeşit okumalara bir paha yükleyenlerdenim. Seçtiğiniz müellifi “bütün” halinde görme, dünyasını çeşitli boyutlarıyla farketme, onu içselleştirme imkanı verir size.
Baltan Taşa Değecek, bir tabirden çıkarak tekrar söylenmiş bir kelam bütünü. İnsanın birçok emeklerle kendini bir düzlüğe çıkardığını düşündüğü bir vakitte, “kendisini bir saadet akıntısına bırakıvereceği dakikada”, hesaplanmayan bir duvara çarpması.. Bir darbe alması.. Bu türlü bir şey işte baltanın taşa değmesi. Mukadderat denilen şey bir bakıma. Şayet kıssa sanatı bakımından düşünürsek, hayatın, bizi, kendisiyle yüzleştirmesi de diyebiliriz. Onsuz ayakları yere basmaz bir kıssanın.
Harmancı’nın kıssalarına topluca bakınca, iç içe ilerleyen serüvenlere tanıklık ediyorsunuz. Damar damar akıntılar. Oluşlar, oluşumlar. Hem kıssa sanatı hem de yaşanmışlıklar bakımından. Didişmeler, kendini bırakışlar, iç hesaplaşmalar, tekrar toparlanmalar, adanmalar. Bütün bir ömür.
TOPLUMSAL DEĞİŞİMİ GÖRÜRSÜNÜZ
Ancak bir diğer boyut daha var. Kendilerini hayat uğraşına adamış fakir beşerler. Köylerinden kopup gelmiş, bir büyük kentin kenarına varla yok ortası yerleşmeye başlamıştır onlar. “Kayısı Ağacı” isimli kıssada, muharririn evvelki kitaplarında kesim modül su yüzüne çıktığını gördüğümüz birtakım ayrıntıların, bir kişinin hayatı ekseninde (Bahattin), bütünlenişine şahit oluruz. Bir mahallenin hayatı göç-yerleşme-değişim-yıkılış olarak kendi varlık dairesini tamamlar orada. Buradan devam ederek ülkenin yakın geçmişindeki toplumsal değişim süreçlerini birtakım özellikleriyle izlemek ve isimlendirmek mümkün görünüyor.
Mahalleden sonra konut, farklı bir mana kazanır öykülerde. Biraz derme çatmadır. Kerpiç duvarlı, ekseriyetle tek katlı, bir bahçesi ve balkonu bulunan konutlardır bunlar. Yeşil boyalıdır. Saç böreği yapılan kuzine sobaları vardır. Bireyler ortasındaki aile bağları kuvvetlidir. Amca, dayı, teyze kuzenler.. Ya balkonda, ya da bahçedeki ağacın altında toplanırlar. Yenilir, içilir “muhabbet gırıla!” Dayanışma içinde ve dinamiktirler. Uzunluklarını aşan hayalleri vardır. O denli öyle hem oldukları yere tutunur, hem de “ilerlerler”.
LİSAN VE ÜSLUP MUHARRİR İÇİN DEĞERLİDİR
Aileden bireye inelim.
Abdullah Harmancı’nın öykülerinde şahıslar değişir; müellif, öğretmen, karma ortaokulda hademe, askerden yeni gelmiş bir genç olabilir. Hatta yerler da değişir bazan. Ama onları insan kılan ayırdedici kimi özellikler ortalarında hisse edilmiştir.
Kıssalara dağılmış olan insan özelliklerini bir ortaya getirerek bir “portre” görünür kılmaya çalışalım: Aile içinde ve yakın arkadaşları ortasında sevilen bir sohbet insanı, lakin beşerlerle yapamayan, “a sosyal”, münzevi bir istikameti vardır. Diş sıkma, dişlerini gıcırdatma bir huy olmuştur onda. Toplum içinde apansızın konuşması gerekince dizlerinin bağı çözülür, sesi değişir. Nasıl görüldüğü, bütün dünyanın onu nasıl gördüğü hayatı boyunca kurtulamadığı bir merakıdır. Kendi kendine konuşma huyu vardır. Konuşurken elini sağdan sola yanlışsız bir kavis çizecek formda sallar. İnsanî hallerdir bunlar. Muharrir, bu ve gibisi öbür detaylarla şahısları başka farklı ve “biricik” kılar okuyucunun zihninde.
İntihar etmek üzere alnına tabancayı dayayan adam da, olgunluğun doruklarında gördüğümüz Bahattin Amca da, insan olarak, bir aynada kendini görme isteğiyle maluldur. Bir kişilik özelliği daha: Kendini kısa uzunluklu sayar Bahattin Amca. Bisikletle geçerken manzarası yansıyan vitrin camına bakar ve “Allah günah yazmasın amma… Bişşiye benzemiyoruz arkadaş…” der. Tekrar öbür bir öyküde, bir genç, hayatın onu cinayete mi yoksa intihara mı götürdüğünü bilmediği bir savruluş anında “arka avludaki manolya ağacını kimin sulayacağını” düşünür. Bu duygusu Bahattin Amca’nın vefat anında bahçedeki kayısı ağacını düşünmesi ve “Allah vere de birileri sulasaydı” demesiyle örtüşür. İnsanîdir, merhamet yüklüdür.
Kendi de söylüyor Harmancı; baştan beri tekniği, lisanı, üslubu kendine sorun edinen, hikayeciler sınıfına dahildir o. Bu açıdan da arayan ve arayışı bitmeyen bir müelliftir. Her öykünün bir hüneri (o “numarası” diyor) olsun istiyor. “Yenilginin Süreksiz Keşfi”ni ele alalım mesela. Amca, dayı ve yeğenin başka başkadır hayalleri. Uçuk ve ulaşılmaz. Bu öyküde farklı üç insan ve onların hayalleri, bir objede (bir kül tablasıdır o) birliğe kavuşur. Son olarak yeğen, yıllar sonra, tıpkı balkonda, kendini kaptırdığı hayallerini yeğenlerine anlatırken elindeki sigarayı söndürmek üzere kül tablasına uzanır. İşte tam o anda imaj donar (sinema dili). Bir şeyi farketmiştir. Böylelikle bir soyaçekim kuralı daha doğrulanmış olur.
Harmancı’nın öykülerindeki ironi, ailede bireyden bireye intikal eden dinî duyarlık, olması gereken ile olanlar ortasındaki örtüşme ve örtüşmezlik alanları tek tek ele alınmalı. O haklarım gizli kalsın. “Kayısı Ağacı” için birkaç kelam daha:
“Kayısı Ağacı”nda bir müslüman kişilik koyar ortaya hikayeci. Bahattin Amca’dır o! Onun birtakım insanî özelliklerini belirttim. İç çatışmalarıyla, kendini her an gözden geçirişiyle.. İnzivaya yatkın, kişiliğiyle.. “Ne köy ne kent, burası dünyaymış meğer” olgunluğuna erişmişliğiyle… Bir melek değil, insandır o. Yalnızca gıybetten değil gıybet edilen ortamdan da kaçar. Nüktedan kişiliği dostları ortasında ortaya çıkar. Kopup geldiği köy, orada kalmış yaşanmışlıklar.. Güya değişik biridir o anlarda. İkram sevgisi yüksektir. Kendi meskeninde tek başına kaldığı son devrinde “dua eder, çiçekleriyle konuşur, bahçeyi adımlar”.
Rasim Özdenören’in “Gül Yetiştiren Adam”ıyla kardeşlik bağları var güya ortalarında. İki farklı kalem ve iki başka başarı! Ama ikincisi, birincisinin varlığıyla ayrıyeten bir güç buluyor. Bahattin Amcanın annesinin vefatının anlatıldığı, son anın o kaçınılmaz şiddetini veren cümleler ise Sezai Karakoç’un “Geç Kalan Adam’ın Öyküsü”ndeki yaşlı bayanın vefat gecesine götürdü beni.
Sonuçlar çıkarmak değil gayem. Birtakım okumalar yapmak. Sizi de yeni okumalara teşvik eder fikriyle.