Dr. Öğretim Üyesi Tuğba Kaman, salgın periyodunda bilhassa bağışıklık sistemini güçlendirmek gayesiyle kullanılan tıbbi bitkilerin tüketiminde dikkat edilmesi gereken noktaları anlattı.
Tıbbi ve aromatik bitkilere ilgi arttı
Tıbbi bitkilerin hastalıklardan korunmak gayeli kullanımı insanlık tarihi kadar eski. Klasik olarak tıbbi bitkilerden hazırlanan bitkisel eserler bağışıklığı güçlendirmek hedefli ve hipertansiyon, diyabet üzere kronik hastalıklarda, üst teneffüs yolu enfeksiyonları, ruhsal rahatsızlıklar, mide-barsak rahatsızlıkları üzere pek çok rahatsızlıkta kullanılmaktadır. Ayrıyeten çağdaş tıpta kullanılan pek çok ilaç da bitkilerden elde edilmektedir. Tıbbi bitkilerin virüslerin hücreye tutunmasını ve hücre içine girmesini engellediği, hava yolu inflamasyonunu azalttığı, interferon sekresyonu ve immun sistem stimulasyonu gerçekleştirdiği literatürde bildirilmiştir.
Koronavirüs salgını nedeniyle bağışıklığı güçlendirmek emelli antioksidan tesirleriyle bilinen ve antimikrobiyal potansiyele sahip olan bitkilerden; sumak, kara mürver, zerdeçal, zencefil, çörekotu tohumu ve yağı, zeytin yaprağı, adaçayı, keçiboynuzu meyvesi ve özü, melisa, lavanta, kekik ve meyan kökü üzere tıbbi ve aromatik bitkilere istek epey arttı.
Yanlışsız tıp ve saklama şartları değerli
Tıbbi ve aromatik bitkilerin aktifliği kadar güvenilirliği de kıymet taşıyor. Bilhassa bitkisel eserlerde yapılan tağşiş, yanlış bitki ve standardizasyon yetersizliği üzere durumlardan kaynaklanan sıhhat problemleri ve istenmeyen tesirler görülebilmektedir. Öncelikle temin edilecek çeşidin yanlışsız cins olduğundan emin olmak gerekir. Zira bitkilerde tıpkı cinse ilişkin birçok çeşit bulunabiliyor ve her çeşit tıpkı tesirlere sahip olmayabiliyor. Örneğin kekik bitkisi pandemi devrinde çok konuşulan bitkilerden biri oldu. Aslında timol taşıyan uçucu yağlar ve timol taşıyan bitki ekstreleri soğuk algınlıklarından teneffüs yolları antiseptiği ve öksürük giderici olarak en fazla tercih edilen bitkisel eserlerdir. Lakin ülkemizde timol ve karvakrol içeren birçok kekik çeşidi mevcuttur ve her çeşitte bu tesirli unsurlar tıpkı ölçüde bulunmamaktadır.
Bunun dışında uygun iklim şartlarında yetiştirilmesi, yanlışsız vakitte hasat edilmesi, uygun bir biçimde muhahafaza edilmesi üzere pek çok durumdan bitkinin kalitesi kıymetli ölçüde etkilenmekte olup içinde bulanan etken unsur oranları değişebilmektedir. Tabi raf ömrüne de dikkat etmek gerekir. Özetle, bitkinin üretiminden tüketime ulaşıncaya kadar her basamağında bitkisel eserlerde etken unsur kaybı olabilmekte, hatta yanlış saklama şartlarında kaliteli eser bile olsa etken husus ziyanlı, alerjik, toksik bir eser haline dönüşebilmektedir.
Bitki – ilaç etkileşimine dikkat
Bitkisel eserlerinin doğal olduğu ve hiçbir yan tesiri olmadığı algısı, ayrıyeten kolay ulaşılabilir olması, ucuz olması ve basında/medyada tedavi edici tesirlerine dair bilimselliğe dayandırılmadan paylaşılabilen pek çok haber bulunması üzere birçok neden insanları bitkisel eserlerde tahlil aramaya yönlendiriyor. Bitkisel eser kullanımında yaşanabilecek kıymetli meselelerden biri, bitkisel ürün-ilaç etkileşmeleridir. Pek çok bitkisel destek, sistemli olarak kullanılan birtakım ilaçlar ile etkileşime girerek onların emilimini, metabolizmasını, dağılımını, atılımını değiştirmek suretiyle farmakolojik tesirlerini değiştirebilmekte, toksisite yahut yan tesir görülme potansiyellerini artırabilmektedir. Kronik hastalığı olan şahısların bilhassa bu bahiste dikkatli olması, tabibe istişareden bitkisel eserlere başvurmaması gerekmektedir.
Tıbbi ve aromatik bitkilerde bulunan bileşiklerden bilhassa birtakım flavanoidlerin, meyandaki glisirhizin ve zerdeçaldaki kurkumin üzere polifenolik bileşiklerin antiviral aktiflik gösterdiği, enflamasyonu önlediği, oksidatif gerilimi azalttığı ve aşikâr dozlarda kullanıldığında SARS koronavirüsün çoğalmasını önlediğini bildiren çalışmalara rastlanıyor. Lakin etken hususlarına çok hassaslık gelişebileceği düşünülerek, safra kanalı, karaciğer hastalığı, safra kesesi taşları olanların bu bitkisel eserleri dikkatli kullanmaları büyük ehemmiyet arz etmektedir.
Meyan bitkisi, teneffüs ve sindirim sıkıntıları ve diyabette kullanımı olan, üst teneffüs yolları için mukolitik tesirli göğüs yumuşatıcı ve ekspektoran bir bitki. Fakat etken hususu glisirhizinden ötürü antihipertansif, antiaritmik ilaçlarla etkileşebileceği, varfarinle etkişelerek kanama riskinin arttırabileceği ayrıyeten hamilelerde de düşük riskini arttırabileceği bildirilmiştir. Zencefil de meyan bitkisinde olduğu üzere birtakım pıhtılaşma önleyici ilaçlar kullanan bireylerde kanamayı artırıcı tesir gösterebilir. Bilhassa antiplatelet casuslar, aspirin, varfarin üzere kan sulandırıcılarla ve kalsiyum kanal blokerleri (yüksek tansiyon ilaç tedavisi) kullananların bu manada dikkatli olması gerekir.
Ekinezya, soğuk algınlığı ve griple savaşmaya yardımcı olmak ismine sık kullanılan ve doğal bir bağışıklık destekleyicisi olarak kabul edilen bir bitki. Fakat papatyagiller (Asteracea) familyası bitkilerine hassasiyeti bilinen yahut sistematik rahatsızlıklara sahip bireyler ile otoimmün hastalıkları bulunan bireylerde ekinezya kullanımına dikkat edilmelidir. Zeytin yaprağının ekstraktlarından tanımlanan oleuropein ve başka fenolik bileşiklerin antioksidan, antihipertansif, hipoglisemik, hipokolesterolemik, kardiyoprotektif, antiinflamatuar ve antimikrobiyal tesirlerinin bulunduğu belirtilmektedir. Oleuropeinin hepatit virüslerine, mononükleoz herpes virüslerine ve rotavirüslere karşı antiviral aktivite gösterdiği çalışmalarda da kanıtlanmıştır.
Uygun terapötik dozda kullanılan zeytin yaprağının rastgele bir yan tesir oluşturmadığı fakat dahilen safra taşı olan hastalarda koliği tetikleyebileceği, kan basıncını düşüren ilaçların tesirini arttırabileceği ve antidiyabetik ilaçlarla etkileşip kan glikoz seviyesini etkileyebileceği belirtilmekte olup diyabet hastalarının dikkatle takip edilmesi önerilmektedir. Adaçayı bitkisinin ise antibakteriyel, fungistatik, virustatik, sekresyon uyarıcı ve terlemeyi inhibe edici, in vitro ve in vivo olarak güçlü antioksidan tesirlere sahip olduğu bilinmektedir. Fakat taşıdığı α ve β tuyonlar üzere sitotoksik bileşiklerden oluşmasından ötürü dikkat edilmelidir.
Çörekotu yağının değerli bileşeni timokinon, fenolik bir bileşik olup yüksek antioksidan özellikleri nedeniyle bağışıklığı güçlendirmek, astım, bronşit üzere teneffüs yolu hastalıkları ve daha birçok hastalıkta yaygın olarak kullanılmaktadır. Lakin bu tesirlerin görülebilmesi için içindeki tesirli hususların ölçüsü değerlidir. Çörekotu yağı içindeki timokinon ölçüsü; hangi teknikle elde edildiği, yağ elde edilirken çok yüksek ısıya maruz kalması, yağın uzun müddet açıkta bekleme ya da depolanması üzere şartlara bağlı olarak değişmektedir.
Bilimsel çalışmalara muhtaçlık var
Pandemi devrinde kullanımı artan kara mürver meyve ekstreleri ateşli hastalıklarda, öksürük, orta şiddetli üst teneffüs yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmasının yanı sıra, Herpes Simplex Virüs 1 (HSV-1), HIV, İnfluenza A-B’nin üzerinde aktifliğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Keçiboynuzunda fenolik husus olarak bulunan gallik asitin tesirli bir antioksidan olduğu bilinmektedir. Sumak bitkisi de pandeminin birinci periyotlarında bilhassa çok ilgi gören bitkilerden biriydi. Sumak bitkisinin herpes simplex virüs üzerinde olumlu tesirlerini bildiren ve antibakteriyel özellikte olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. Lakin kimi bitkisel eserlerin muhakkak bir virüs ya da bir bakteri üzerinde aktifliği bilimsel çalışmalarla sunulsa da bu sonuçlar, bu bitkisel eserlerin, her türlü bakteri yahut virüs üzerinde de faal olduğu sonucunu vermez. Sumak bitkisinin yahut öteki bitkisel eserlerin koronavirüsle aktifliğini kanıtlayacak bilimsel çalışmalara gereksinim duyulmaktadır.