NEVİN MERİÇ
Fatma Bayram cemaati tarafından çokça sevilen bir vaize. Tıpkı vakitte yazdığı kitaplar da sohbetleri kadar ilgi görüyor. Toplumsal medyadan yaptığı yayınlarla çok geniş bir kitleye ulaşan Bayram, son periyotta Müslüman bayanların kendilerine örnek aldıkları bir isim. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları ortasında çıkan 99 Esma Sonsuz Mana kitabı da büyük ilgi gördü. Bayram’dan kitabından yola çıkarak Esmaü’l Hüsna’nın manası ve değeri üzerine konuştuk.
Neden bu bahiste bir kitap yazma gereği duydunuz. Mevcutlarıyla sizin kitabınız ortasında nasıl bir fark var?
Aslında yola çıktığımızda kitap yazmayı düşünmüyorduk. Lamia Abul hocam Diyanet Aylık Mecmua için her ay isimlerden birini yazmamı istemişti. O biçimde başladık. Öncesinde esma-i hüsnanın öğrenilmesinin ehemmiyetini yeri geldikçe vurgular, bazen müstakil sohbetlerde anlatırdım. Sanırım Rabbim oradan bir yol açtı. Beş yıl kadar evvel başladık ve her ay bir esma/isim yazarak ilerledik. Son esmalara yaklaştığımız günlerde yayın heyeti bu yazıları kitaplaştırmak istemiş. Beni de haberdar ettiklerinde çok memnun oldum. Hayal bile edemeyeceğim kadar büyük bir surur benim için. Şükür mevkiindeyim. Hâlâ da şaşırıyorum ve “Ya Rabbi bende nasıl bir hayır gördün de seni anlatmakta beni kullandın” diyorum…
Esma konusu klasik bir husus. Üzerinde dev isimlerin yapıtları var. Bizimkisinin farkı olsa olsa daha şimdiki, anlaşılır bir lisan –bu da kolay demek oluyor- ile yazılmış olmasıdır. Ayrıyeten esmaların felsefi ve kelami taraflarından çok, inancımızı yanılgılardan muhafaza ve ahlakımızı güzelleştirmeye nasıl rehberlik edebileceği üzere kulluk cihetlerini öne çıkaran bir kitap olmasıdır diyebilirim.
İSİMLERİ BİZE RABBİMİZİ TANITIR
Esmaül-Hüsna Allah’ın isimleri demek. Buradan baktığımızda Allah Teâla niçin kendine isim koymak gereği duymuş? Muradı ve gayesi neler olabilir?
Aslında bunun sırrının besmelede bâtın olduğunu düşünüyorum. Besmele tefsirinde âlimlerimiz neden “Allah ile” denmeyip de “Allah’ın ismi ile” dendiğine dikkatlerimizi çekerler. Buradaki nüans insanın yaratıcı ile birebir varlık seviyesinde olmamasıdır. İnsan bir işi Allah ile yapamaz, fakat O’nun isimlerine sığınarak yapabilir. Bu durum bize tarih boyunca bütün şirk çeşitlerinin gözden kaçırdığı temel bir hususu hatırlatır: Yerimizi. Yerini bilen yerine nazaran davranır. İsimler bize Rabbimizi –gücümüz nispetinde- tanıtarak O’nun hakkında yanılmaktan korur. O’nun hakkında yanılmak insanın bütün niyet ve davranış sistemini alt üst eder, bedelleri yerinden oynatır, dünyası istikametten çıkar, ahreti mahvolur. Her sözümüzün, her işimizin yerli yerinde olması için bunların hepsinin kendisine bağlanacağı Allah fikrimizin sağlam olması gerekir.
NE KADAR İSİM BİLİRSENİZ O KADAR TANIRSINIZ
İsim mana münasebeti açısından Esmaü’l-Hüsna’yı nasıl kıymetlendirir siniz? Bu manada bizim için bir örneklem imkânı olur mu?
Buna isim müsemma münasebeti deniyor bildiğim kadarıyla. Müsemma, o ismi taşıyan, o isimle kast ettiğimiz varlık demek. İsimler soyut yahut somut varlıkları zihnimizde canlandırmamıza yardım eder. Bunu da onu başkalarından ayıran özellikleri o isimle birleştirerek yaparız. Kelam gelimi Nevin Hoca dediğimizde zihnimizde sizi başkalarından ayıran özelliklerinizle, beşerler içinde aşikâr bir şahsı anlıyoruz. İsim ile müsemma ortasındaki ilgiyi kurmamızı sağlayan şeye de mana diyoruz. Bir örnek vermek gerekirse Kur’an-ı Kerim’de pek çok yerde Ulu Rabbimizin ismi hassı yerine kullanılan Rahman ismi için cahiliye insanı “Rahman da nedir?” demişler. Rahman ismini Rabbimizin ismi olarak tanımamışlar. Bir varlık hakkında ne kadar isim/sıfat bilirseniz onu o kadar yeterli tanımış olursunuz. Birini tanımak sıfatlarını tanımak, o sıfatın içeriği ile o kişi ortasında irtibatı kurabilmek demektir. Âdem’e isimlerin öğretilmesi de birtakım yorumlara nazaran mana ile isim ortasındaki bu bağlantıyı kurabilme, böylelikle müsemmalara uygun isimleri, yani lisanı üretme yeteneği verilmesidir.
İSİMLER KEMAL SEYAHATİMİZE REHBERLİK EDER
Esmaü’l-Hüsnalar bizim için neden değerli? Gündelik hayatımızda ne işe fayda, neler kazandırır? Tesbih olarak çekilir mi? Tek esmayı mı yoksa hepsini mi çekmek daha uygundur?
Rabbimizin hoş isimleri, üstte da değindiğimiz üzere öncelikle bizlere O’nu tanıtarak hakkında yanılmamızı önlemeye, böylelikle itikadımızı her türlü şirk bulaşığından temizlemeye yardımcı olur. İkinci olarak meşhur hadise dayanarak bilhassa sufilerin “tahalluk bi ahlakillah” dedikleri yolla nefis terbiyemize ve kemal seyahatimize rehberlik ederler. Yani her bir isim bize uğraşımızla mütenasip olarak tecelli eder ve o ismin manasından hissemize düşen tecelli ile ahlakımızı bir üst düzeye çıkarırız. Bu terbiye sürecinde esma-i Hüsna adeta bize bir müfredat sunar. Tamamının bir istikrar içinde tecelli etmesi ile ortaya çıkacak insan-ı kâmil olma seyahatimizde bize eksiklerimizi gösterir.
Bu iki asıl fonksiyonun yanında muhakkak isimlerin muhakkak amaçlar için muhakkak sayılarda zikrine devam edilmesi tasavvufi terbiyede kullanılagelmiştir. İnsanı disipline eden, maksat belirlemesine ve bir programa uymasına yardım eden bu usule, tasavvufi deneyime duyduğumuz hürmet nedeniyle karşı çıkmayı en azından fevrilik olarak görüyorum. Ehlinden verilen bir reçete ile bir ekip istismarcıların çıkar elde etmek üzere Şanlı Rabbimizin isimlerini kullanmalarını birebir kefeye koyamayız. Araf Müddetinde Rabbimiz açıkça kendisine isimleriyle yalvarmamızı söylemiş ve Efendimiz de dualarında çeşitli isimleri zikrederek yalvarmıştır. Başta Kur’an ve sünnete geçen “me’sur dualar” olmak üzere, bir hacetimiz şiddetlendiğinde “canu gönülden rabbimizin ilgili isimlerini zikretmenin o anda o isimde azamiyet derecesini ortaya çıkarır” demektedir kimi ulemamız. Ayrıyeten “ismi azam ile dua edenin duası reddedilmez” hadisini de bu zaviyede düşündüğümüzde dualarımızı ilahi isimlerle zenginleştirmenin ilahi dergâhta daha büyük bir karşılık bulacağını düşünebiliriz.
İsmi kullanırken “Abd” eklemek
Esmaü’l-Hüsnalar varlıklara isim olarak konur mu? Bunda gözetmemiz gereken bir ölçü var mı?
Ulema, yalnızca Şanlı Rabbimize mahsus, O’ndan oburu için düşünülmesi yakışık almayan isimleri başına “abd” getirerek kullanmayı tavsiye etmişler. Mesela varlığını devam ettirmek için kendi dışında bir şeye muhtaçlık duymayan manasındaki “Samed” ismini tek başına değil de “Abdussamed” formunda kullanmayı uygun bulmuşlar. Lakin “Rauf”, “Kerim” üzere kullarda da cüz’î olarak bulunan evsafı tanımlayan isimlerde tıpkı titizliği göstermemişler. Bütün isimler içinde Kur’an’da Rabbimizin ism-i, hassı yerine kullanılan Rahman ismini ise asla tek başına kullanmamışlar. Bu ölçülere dikkat etmek hepimizin borcudur.
Kalple düzgünleşme için tavsiyeler
Esmalar bir tedavi imkânı olarak kullanılır mı? Tarihte bunun örneklerini görüyor muyuz?
Bu bahis benim ilgi alanıma girmiyor. Elimde bir ölçüt olmadığı için kendi adıma bu alanda konuşmayı gerçek bulmam. Bilhassa sufilerin maddi-manevi hastalık ve ıstıraplar için esma-i hünsadan çeşitli terkipler tavsiye ettiklerini biliyoruz. İnsanın bir meseleyle karşılaştığında onu çözmek için doktora, psikologa, deneyim sahibi insanlara danışmak üzere aklın yoluna ilaveten kalbiyle de güzelleşmeyi istemesini tabir eden içine zikir katılmış dualara başvurmalarında bir sakınca görmüyorum. Bunları, olumlu telkinin de ötesinde metafizik dünyanın anahtarları olarak görüyorum. Kâfi ki ehlinden öğrenilsin.