BEYZA KARAKAYA
Fatma Barbarosoğlu ve Nazife Şişman gündelik hayatın kaydını tutan, “olmakta olan nedir?” sorusunun peşine düşen ve bu konuda çalışmalar yapan iki değerli toplumsal bilimci/yazar. Her iki müellifin ortak çalışması olan “Uzak Yakın Sohbetler” serisinin birinci kitabı Karantina Günlerinde Meskenin E-Hali 2020 yılının Ağustos ayında İnsan Yayınları ortasında raflarda yerini almıştı. 2021 Mart ayında ise tıpkı yayınevinden serinin ikinci kitabı İsmi Konmamış Çağda Yeni Anne Babalar okuyucu ile buluştu. Barbarosoğlu ve Şişman sorularımızı yanıtlandırdı.
Aslında “Uzak Yakın Sohbetler” serisinin başlama öyküsü uzak ile yakının muğlaklaştığı pandemi periyoduna rastladı. Tahminen bu yüzden, dinleme ve sohbet kültürünü tekrar yükselişe geçirdi. Siz de her iki kitapta okuyucuyu da içine alan bir sohbet usulünü kullanıyorsunuz. Kitabı bu halde inşa etmenizin yükselişe geçen sohbet kültürü ile bir ilgisi var mı?
Fatma Barbarosoğlu: “Uzak-yakın” sohbet frekansını 1999’dan bu yana sürdürüyorduk temelinde. Bu manada birinci kitabımız Kamusal Alanda Başörtülüler. Ancak uzun bir müddettir niyet ettiğimiz halde sohbetlerimizin kaydını tutmuyorduk. Bizim sohbetlerimize kulak konuğu olan evlatlarımız dahi ikaz ediyordu “Söz uçuyor, şu sohbetlerinizi kayıt altına alın” diye. Pandemi ile birlikte kayıtlı olanın değerini daha ağır olarak hissettik diyebiliriz.
Nazife Şişman: Biz İstanbul’un iki yakasında oturan iki arkadaş olarak fikir teatilerimizi hem kavramsal seviyedeki tartışmalarımızı hem de gündelik hayat düzlemindeki sohbetlerimizi daha çok telefon telleri üzerinden gerçekleştirme itiyadında olduk yıllardır. Pandemi periyodunda geleceğe kayıt bırakma muhtaçlığını daha ağır hissettik ve sohbetin sıcaklığını yazılı harflerin gövdesine yüklemeyi düşündük. Daha doğrusu sevgili arkadaşım Fatma Barbarosoğlu düşündü ve bu türlü bir teklifte bulundu. Güzel ki de bulundu, sonucu “uzak-yakın sohbetler” serisi olarak rahmete dönüştü.
DEĞİŞENDE DEĞİŞMEYENİ ARAMAK
Karantina Günlerinde Meskenin E-Hali kitabınızda geçtiğimiz yıl pandemi sebebiyle ekran önünde gerçekleşen bayramlaşmalar özelinde “değişende değişmeyeni” aramak ve bulmak bahsi üzerine duruyorsunuz. İsmi Konmamış Çağda Yeni Anne Babalar kitabınızda da sıkça tekrar ettiğiniz bir kalıp bu, “Değişende değişmeyen” şey nedir?
F.B: Benim en başından bu yana çalışma alanımın temel izleği değişende değişmeyeni, değişende değişen şeyin ne olduğunun peşine düşmek. Bu iki soru, birbirinin içinden akan ırmağın yükünü taşıyor. Cevaplaması bugünden yarına mümkün değil. Tarih bir süreklilik içinde akıyor bir tarafıyla fakat öbür tarafıyla değişen pek çok şey var. Değişen pek çok şeyi kavramların tarihinde bulmak mümkün. Söz, kavram tıpkı lakin muhtevası birebir değil temelinde. Lakin biz bunu tıpkı zannediyoruz. Yürek ya da şefkat mesela. Vakit içinde muhtevası dönüşüyor.
N.Ş: Çağdaş periyodu değişimin hızlandığı devir olarak tanımlayan toplumsal bilimciler var. Bu sürat sebebiyle yalnızca değişime odaklanıyoruz, halbuki toplumsal dokuda sürekliliklerin izini takip etmek de kıymetli. Kurumlar, kavramlar bazen hal olarak varlığını sürdürüyor ancak muhtevası değişiyor. Bazen de ortadan kalktığını düşündüğümüz eğilimler, anlayışlar, kabuller yeni haller alarak var olmaya devam ediyor. Toplum içinde insanı anlamak için bu iki bakış açısına da muhtaçlığımız var. Toplumu, insanı, tarihi yalnızca “kopuş”lara odaklanarak anlayamayız.
İSMİ KONULMAMIŞ BİR ÇAĞ
Her şeyin isimlendirildiği bir çağda yaşıyoruz. Hatta toplumsal bilimciler yaşadığımız çağı da çeşitli hallerde isimlendiriyorlar. Son kitapta gördüğümüz üzere siz de “Adı Konmamış Çağ” olarak nitelendiriyorsunuz bu çağı. Bu da bir isimlendirme değil midir? Bu çağı İsmi Konmamış Çağ yapan şey nedir?
F.B: Kitabın girişinde “adı konmamış çağ” ismini neden verdiğimizden bahsediyoruz aslında. Çağın pek çok ismi var. Bu bir manada isim koyanların meşhur fil öyküsündeki filin hangi uzvunu tanım ettiklerini imliyor. Kulağını tutan kulağı tanım ederek “fil işte budur” diyor, hortumunu tutan “fil bir hortumdur” diyor. Tarihin çok hızlandığı devirlerde tarifler, âmâların fil tanımına benziyor. Zira tanımlamak istediğimiz şeyin/durumun/olayın tamamını kuşatamıyoruz asla.
N.Ş: Tarihte her periyoda bugünden bakarak bir isim koyarız. Tarih-yazımı açısından çağlara, periyotlara isim koyma, hatta dönemleştirmenin şahsen kendisi önemli bir tenkit konusu günümüzde. Bir tarihçi olarak bunu bizden düzgün bilirsin. İçinde yaşarken kendi yaşadığın periyodu tanımlamak ve isimlendirmek de kültürel, siyasal, ekonomik bagajların tesiri altında gerçekleşiyor. Temelinde bir toplumsal olguya “yeni” ismini vermek bile bir isimlendirme teşebbüsü olarak görülebilir. Lakin insan, kategorilerle, mukayeselerle anlayabilen ve anlatabilen bir varlık. Bu sebeple, “adı konmamış” derken de “yeni anne babalar” derken de bir isim vermiş oluyoruz, haklısın.
ŞİMDİKİ ÇOCUKLAR MÜKEMMEL
Genç anne-babalar bu çağın çocuklarını “yeni çocuklar” olarak nitelendiriyor. Sizse “Yeni Anne Babalar” başlığını tercih ettiniz. Çocuklar yeni olduğu için mi anne babalar yeni, yoksa anne babaların “yeni”liği mi bu vaktin çocuklarını “bir başka” yapıyor?
F.B: Jenerasyon bölümlemesinin sayıları tek hanelere inmek üzere. Günümüzde iki kardeş ortasındaki nesil farkı yüzyılın başındaki dede torun farkına eş paha neredeyse. Hasebiyle ebeveynler her çocukta birinci kez çocuk sahibi olmanın acemiliğini yaşıyor. Yeni anne babalar derken deneyim sahibi olmayı engelleyen toplumsal kaideleri da işin içine dahil ediyoruz.
N.Ş: Hem bu deneyim sahibi olmayı engelleyen toplumsal koşulları işin içine dahil ediyoruz hem de anne babalara çok bir misyon yükleyen kültürel atmosferi. Çocuğun yetiştirilmesinde anne baba halinin en değerli etken olduğunu “bilimsel veriler” eşliğinde ilan ediyor çeşitli alanlardan uzmanlar. Anne babaları bu türlü “yeni” bir yükle/sorumlulukla karşı karşıya bırakan kültürel ve toplumsal çerçeveyi anlamaya çalışmak, bu uzun sohbetlerin gayesi.
Gördüklerimizi belgelemek istedik
Her iki kitabı da okuyan dikkatli okuyucularınız fark edecektir, birinci kitabınızdaki “annelerin yalnızlığı”, “yeni ebeveynlik” sıkça üzerinde durduğunuz konuları ikinci kitabınızda derinlemesine tahlil ediyorsunuz. Tekrar yaşlı yalnızlığı birinci kitapta üzerinde durduğunuz bir konuydu. Hali hazırda “yaşlılık” üzerine serinin üçüncü kitabını hazırladığınızı biliyoruz. Birinci kitabınız için, “hallerimize” genel bir çerçeve çiziyor ve gelecek çalışmalarınız birinci kitaptaki “halleri” ayrıntılandıracak çalışmalar olacak diyebilir miyiz?
F.B: Karantina Günlerinde Konutun E Hali’nde ele aldığımız mevzular belgesel fotoğrafçılığı üzere kıymetlendirilebilir. O an gördüklerimizi yalnızca belgelemek istedik. Sonrasında kadraja giren o bir kişiyi, bir anı, bir hali, bir durumu derinleştirerek ilerliyoruz. Yeni Anne Babalar’da, yaşlılık ve inşallah devamındaki kitaplarda belgelediğimiz fotoğraflar üzerinden daha derin tahliller yapacağız. Dördüncü kitabın ne olacağı sorununa gelince. Nasrettin Hoca misali madem koldan düşeceğimizi biliyordun öleceğimizi de biliyorsun hesabı kestirimleri alabiliriz. (Gülüyor.)
(FOTOĞRAFLAR: SEDAT ÖZKÖMEÇ)
N.Ş: Dördüncü kitabın ne olacağını ben bile yeni öğrendim. Sen Nihayet günlerinden bilirsin Beyza, biz elimizdeki belgeyi tamamlamadan Fatma sonraki üç sayıyı çalışmaya başlamış olurdu. “Uzak-Yakın Sohbetler” dizisi de o denli gidiyor. Yeni Anne Babalar kitabını yayınevine gönderir göndermez Yaşlılar Kitabı’nı çalışmaya başladık. Yaşlılar kitabının içinden mücevher bedelinde çıkan bir temayı inşallah dördüncü kitap olarak çalışacağız.
Genç annelerin yalnızlığı
Birinci kitapta “genç annelerin yurtsuzluğu” bahsini Semih Kaplanoğlu’nun Bağlılık Aslı sineması üzerinden değerlendiriyorsunuz. İkinci kitapta da “yeni annelerin” yalnızlığı üzerinde duruyorsunuz. “Anne yalnızlığı” kavramı yenice konuşuluyor veya sinemada bir karşılık buluyor zannediyorum.
F.B: Kavramları, olayları sinemalar, romanlar üzerinden tahlil etmeye devam ediyoruz ikinci kitapta da. Karantina günlerindeki anne yalnızlığını Meskenin E Hâli’nde Bağlılık Aslı üzerinden değerlendirdik zira sinema yeni vizyona girmişti ve sinemadaki anne yalnızlığı, Karantina Günleri’nin anne yalnızlığının sanatsal çevirisi üzere idi.
N.Ş: Temelinde kentleşme, değişen demografik yapı, bayanların çalışma hayatına girmesi üzere pek çok etken sebebiyle bilhassa son otuz, tahminen de son elli yıldır ağır bir halde hissedilen bir toplumsal olgu “anne yalnızlığı”. Fakat sanat ve edebiyattaki yansımaları ile yeni yeni karşılaşıyoruz. Toplumsal bir sıkıntıyı yalnızca anlamamıza değil, hissederek kavramamıza yardımcı oluyor sanat ve edebiyat.