Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, TRT Haber’de Ahmet Görmez moderatörlüğünde gerçekleşen Özel Röportaj’da gazeteci Zafer Şahin ve Melik Yiğitel’in sorularını yanıtladı.
Bakan Dönmez, Karadeniz’de doğal gazın keşfedildiği alandaki birçok işin eş vakitli yürütüldüğünü ve bunun da süreci hızlandırdığını söyledi.
Bakan Dönmez’in açıklamaları şu biçimde, “Bundan yaklaşık 1 yıl evvel, birinci özgür akış testlerini yaptığımız, yani gazı yaktığımız güne gitmiştik. Lakin sineması biraz daha, 1 yıl daha öncesine götürürsek aslında birinci başlangıcımızı, birinci keşfimizi Sayın Cumhurbaşkanımızın açıkladığı tarih 2020 Ağustos ayıydı. Ondan sonra da hızla işlerimizi planladık, mühendislik çalışmaları başladı, buna paralel olarak, eş vakitli olarak birtakım ekipmanların-malzemelerin siparişleri yapılmaya başlandı. Burada seri değil eş vakitli götürüyoruz birçok işi. Birisi bittikten sonra birisi başlayacak olsa, herhalde bu projeyi 8-10 yılda bitiremezsiniz. Dünyada derin denizde bu ölçekte yapılan işler ortasında baktığımızda herhalde en sıkıntı alanlardan birisi muhtemelen de inşallah önümüzdeki yıl birinci çeyreğinde gazı verdiğimizde herhalde birçok alanda rekor kırmış olacağız.
İlk keşfimizi Fatih Sondaj Gemisi yaptıktan sonra yalnızca ona bırakmış olsak natürel iş planlarımızda hayli gecikme olacaktı, ardından Kanuni’yi buraya çektik, Yavuz Gemimizi buraya çektik. Bir taraftan Barbaros Hayrettin Paşa aslında sismikleri yapmaya devam ediyor, zira Karadeniz’de daha arayacağımız çok saha var. Cumhurbaşkanımızın tabiriyle ulusal kadromuzu genişletiyoruz aslında ve bir grup çalışmasıyla bugünlere geldik.
Keşfettiniz, lakin çalışmazsanız o gaz orada kalır, onun için de hummalı bir çalışmayla bu işleri planladık, projelendirdik ve bir lojistik plan dahilinde de hızla alana getirmeye başladık.
‘Yıl sonu boruların tamamı denize inmiş olacak’
Dönmez, yıl sonuna kadar borulama süreçlerinin biteceğini lisana getirerek, “Önemli basamaklardan birisi de artık o gazı karaya getirecek boru çizgisinin birinci kaynağının yapılması ve denizin tabanına döşenmesi işiydi. Sayın Cumhurbaşkanımızın teşrifleriyle birinci kaynağımızı da yapmış olduk. İnşallah yıl sonuna kadar borulama sürecini bitireceğiz. Yalnızca tek boru da yok burada aslında. Bir gazı taşıyacağımız 16 inçlik bir boru sınırımız var, fakat onun yanında ona yardımcı olmak üzere çeşitli kimyasal hususların alana gönderileceği bir sınırımız var. Yeniden alandaki bu işleri denetleyecek, izleyecek, denetim edecek bir yerde sinyalizasyon yahut otomasyon sınırımızı içeren bir diğer sınırımız daha olacak. Bu üç çizgisi birden yılsonuna kadar inşallah çekmeyi planlıyoruz.
Bu gazı karaya getirdikten sonra da bunun işlenmesi gerekiyor. Sonra da bizim ulusal iletim sistemimize bağlamamız gerekiyor.
BOTAŞ bir taraftan yaklaşık 35-36 kilometrelik bir çizgi çekecek, Zonguldak’taki ana çizgimize bağlayacak. Onların boruları geldi, güzergahları belirlendi, çalışmalar devam ediyor. Hummalı bir formda çalışma var” dedi.
“BAŞKA BİR ÜLKE YOK”
Doğal gaz keşfinin yapılmasından üretime kadar 2,5 yıla yakın bir müddette süreçlerin tamamlanacağının altını çizen Dönmez, “Şu anda keşiften üretime kadarki hazırlık mühleti 2,5 yıl olmuş olacak. Dünyada biraz evvel de söz ettiğim üzere, bu kadar kısa müddette bu hazırlığı yapabilen öbür bir ülke yok. Karadaki çalışmalar da birebir formda, hızlandırılmış bir formda devam ediyor” diye konuştu.
‘Dünyanın bir çok ülkesinden teklif var’
Bakan Dönmez açıklamalarına şöyle devam etti:
“2017’de Fatih Sondaj Gemisi geldiğinde bizimdi, fakat içeride onu işletecek çabucak hemen bir elin parmağını geçmeyecek sayıda personelimiz- vardı. Artık bu gemilerde çalışanların oranına baktığımızda üçte ikiyi rahatlıkla geçtik. Buradaki arkadaşlarımızın bir kısmını biz yurt dışından transfer ettik, yani beyin göçünü aksine çevirdik. Onlar da bu türlü bir projede çalışmaktan herhalde memnun olacaklar ki buraya geldiler. Aslında belirli fedakarlıkları da göstererek Türkiye’de çalışmaya başladılar. Şu anda da pek keyifli, uyumlu bir takımımız var.
Buradaki çalışmalar ve çok kısa mühlet içerisinde muvaffakiyetle neticelenmiş olması tüm dünyanın da dikkatini çekti. Biz gerek 2020’deki keşifte, gerekse 2021’deki Amasra keşfimizle birlikte o yıl tarihlere dünyanın denizlerdeki en büyük ikinci keşfi olarak kayıtlara geçtik. Bu keşifleri gerçekleştirince de bu alanda çalışan birçok ülkenin, birçok şirketin dikkatini çekti. Gerçekten artık dünyanın dört bir tarafında Türkiye Petrolleri’nin bir alt şirketi olan OTC’ye –bu hizmetleri onlar yapıyor- teklif gelmeye başladı bize de yapar mısınız diye. Önceliğimiz şu anda Karadeniz olmakla birlikte aslında bir iş fırsatını da kıymetlendirmiş olduk.
Dünyanın dört bir tarafında kıymetli projelerin içinde olan, yöneticilik yapan arkadaşlarımız, kardeşlerimiz vardı. Onları bir yerde transfer ettik desek gerçekten yeridir.
Türkiye Petrolleri’nin yahut Güç Bakanlığı’nın açıklamalara baktığınızda sonunda az ya da çok bir keşif var ve açıklanmış, ölçüsü da söylenmiş. Burada hiçbir şeyi gizlemiyoruz. Alanda hummalı bir çalışma var, inşallah 2023’ün birinci çeyreğinde de bu gazı milletimizle buluşturacağız. Alışılmış utanırlar mı bilemiyorum bu eleştiriyi bize yöneltenler. Lakin biz kınayanların kınamasından korkmadan ben ve grubum bu çalışmaları sonuna kadar takip edip insanımızla bu hizmeti buluşturmak için gece-gündüz çalışıyoruz, beyhude karalamalardan öteye geçmeyecek yani, bunların hepsini insanımız görecek inşallah.
Bizim Sakarya Gaz Alanı 2200 metre derinlikte. Suyun altına ekipmanları yerleştiriyoruz. Sondaj kuyularını açıyoruz, sondaj kuyularının başına çeşitli ekipmanlar yerleştirilecek.”
“Üç sınır birbiriyle paralel olarak 170 kilometre boyunca serilecek”
TPAO Genel Müdürü Melih Han Alım, “Bizim kuyularımızın bir ucundan öbür ucuna 12 kilometre uzaklık var. Ankara ölçeğinde bahsedersek şayet; bunun bir ucu Kızılay’da, başka ucu Ümitköy’de. İstanbul ölçeğinde bahsedersek; bir ucu Beşiktaş’ta, öbür ucu Maslak’ta olan bir tesisi 2200 metre derinliğine yerleştiriyoruz ve bu yerleştirme operasyonu, bu. Bunlar büsbütün robotlar marifetiyle yapılıyor.
Denizin 2200 metre tabanına bu üretim tesisini kurduktan sonra, burada üretilmiş olan gazı karaya iletecek deniz tabanı iletim sınırları sistemiyle birlikte 170 kilometrelik boru çizgisi. Buna ilaveten boru sınırının çabucak yanında rezervuarın içerisinden taşınabilecek olan bir ölçü suyun süreç içerisinde boru içerisinde donmasını engelleyecek biçimde glikol enjeksiyonu yapan bir ek glikol sınırı sistemi ve bütün bu sistemi elektronik olarak denetim edecek olan, akıllı bir sistemi çalıştıracak olan otomasyon sınırları sistemi. Bu üç çizgi birbiriyle paralel olarak 170 kilometre boyunca serilecek.
Bu ve bundan sonraki projelerde daha çok yerli mühendis, daha çok yerli katkı, daha çok mühendislik bu işin içerisine girecek. Daha çok Türk mühendis, daha çok Türk teknisyen, daha çok Türk firma çalışacak. Bütün bu işler için aslında bir ekosistem oluşturduk, bu ekosistem giderek genişliyor” dedi.
Karadeniz gazı çok daha ekonomik olacak
Karadeniz’den üretilecek gazın fiyatının çok daha ekonomik olacağını vurgulayan Bakan Dönmez, “Bugünkü memleketler arası piyasalarda oluşan fiyatlara baktığımızda, Karadeniz’den üreteceğimiz gazın fiyatı çok daha ekonomik olacağı gözüküyor. Münasebetiyle bu maliyetlerdeki uygunluk hem vatandaşı şad edecek, hem de devletimizi. Diğer bir tabirle, hem vatandaşımız kazanacak, hem devletimiz kazanmış olacak. Zira yıllarca yerli kaynağı, petrolü, gazı bu ülke hasretle bekledi, inşallah bunun karşılığını daima birlikte alacağız. Biraz daha sabırlı olalım.
“Bu faydayı 84 milyon insanımız hissedecek”
Bazen bize de intikal ediyor, ‘gazı bulduk diyorsunuz, ancak hala işte fiyatlarda bir indirim yok’ diye. Gazı bulduk, lakin daha onu çıkartacağız, üreteceğiz, sisteme basacağız, ondan sonra bunları konuşmaya başlayacağız. Vatandaşımız müsterih olsun. Bu faydayı 84 milyon insanımız hissedecek. Zira bu ne Fatih Dönmez’in, ne Melih Han Beyin, ne de senin-benim malım. 84 milyonda 1 payımız var. İnşallah Allah ömür verdikçe insanımız da bu gazı mutfağında kullandıkça bunun yararını görecek” sözlerini kullandı.
“Karadeniz’in Hazar’ın potansiyelini barındırıyor”
Bakan Dönmez açıklamalarına şöyle devam etti:
“Yoğunluğumuzu bu Sakarya Gaz Alanına verdiğimiz için hani bir an evvel üretime hazırlamakla alakalı. Ancak bir taraftan da sismik çalışmalarımız da devam ediyor. Oradan da artık olumlu geri dönüşler var.
Burada 2005’den 2015’e kadar 6-7 tane milletlerarası petrol şirketlerinin sondajları da oldu, ancak rastgele bir keşifle sonlandıramadılar. Artık o alanlar da dahil olmak üzere bizim bu datalara nazaran yine kıymetlendiriyoruz. O bize yeni ufuklar açacak. İnşallah yeni muştulara de kapılar aralayacak, biz buna inanıyoruz, biraz daha sabırlı olmak lazım. Yani Karadeniz bir yerde Hazar’ın, bugünkü Hazar Denizinin potansiyelini barındırıyor desek abartmış olmayız.
Önce Akdeniz’de başlamıştık, orada da 7-8 tane kadar sondajımız oldu, lakin Karadeniz üzere bir keşifle sonlandıramadık oradakileri. Orada da birtakım öncü işaretlerin geldiği sondajlarımız oldu. Lakin ekonomik bedeli yoktu ve biraz daha ayrıntılı yanlarında yeni sondajlar yapmak suretiyle emin olmamız gerekiyordu. Karadeniz’deki programımızın yoğunluğundan ötürü filoyu biz yüklü olarak Karadeniz’e çekmiş olduk. Oraya tekrar bakacağız, Akdeniz’i biz ihmal etmiş değiliz. Fakat öncelikli alanımız şu anda Karadeniz.
İlk üretimi günlük 10 milyon metreküp olarak yapacağız ki yaklaşık 3,5-4 milyar metreküpe denk gelir yıllık bazda baktığımız vakit.
Bu birinci fazla alakalı verdiğim sayı, fakat ikinci faz asıl bizim azamî üretime çıkacağımız periyot olacak, orada 40 milyon metreküpü hedefliyoruz, tahminen 50 milyon metreküpe de çıkabiliriz, yani bu birinci fazda elde edeceğimiz bilgiler bize daha sağlıklı datalar verecek. Azamî üretime çıktığımızda, ki 2026, en geç 2027’de, ülkede kullanılan gazın neredeyse yüzde 25-30’luk kısmını bu alandan üretmiş olacağız. Öbür bir sözle, konutlarda kullanılan gazın tamamını Karadeniz’den üretmiş olacağız 25-30 yıl mühletle.
Şu anda biz maalesef doğal gazda yüzde 99 dışa bağımlı bir ülkeyiz, münasebetiyle bu bağımlılığımızı önemli oranda azaltmış olacağız. Bu sayıya yeni keşfedilecek alanlardan gelecek üretim bilgileri dahil değil, zira oralarda tahminen emsal birtakım rezervler de yakalayabiliriz, o vakit oturup konuştuğumuzda yalnızca konutlar değil, endüstrinin de gazın bulduk diyeceğiz, ticari işletmelerin de gazını bulduk diyeceğiz. Tabi sonuncu amacımız şu: Bu ülke dışarıdan hiç doğal gaz ithal etmeden kendi yağıyla kavrulsun istiyoruz.
Yeni keşifler epey ihtiyacımızdan fazlasını üretir hale gelirsek neden ihracat da olmasın.
Bizim bilhassa son yıllarda üzerinde durduğumuz konulardan birisi, güçte bir ticari merkez haline gelmek, bu hem doğal gazda, hem de elektriği de içine alacak biçimde planlarımızı yapıyoruz Bununla alakalı olarak piyasalarımızda borsalarımızı işletmeye başladık, şu anda o borsalar hem elektrik, hem doğal gaz iç piyasaya hitap etmekle birlikte burada hacmi, likiditeyi, derinliği ne kadar artırırsak, ne kadar çok kaynak bu ülkede ticarileşirse, o vakit bugün çok sıkça kullandığımız TTF dediğimiz aslında Hollanda’daki bir doğal gaz ticaret merkezi. Petrol için herkesin tahminen bildiği Londra’daki Brent Petrol’ün fiyatlarının oluştuğu, buna benzeri şu anda işte birkaç yıldır büyümeye çalışan İtalya’da bir pazar var PSV pazarı. Türkiye de bulunduğu coğrafyada, Güneydoğu Avrupa’da, yalnızca Türkiye’nin değil, Balkan ülkelerinin de içinde olduğu coğrafyada bu doğal gazın ticarileştiği bir merkez, bir hub olabilir, zira bizim doğal gaz tüketimimiz yıllık yaklaşık 60 milyar metreküp. Avrupa’daki en büyük 4’üncü, 5’inci gaz tüketen gaz piyasalarından birisiyiz, bu türlü bir fırsat da var. Buna bir de yerli kaynağı eklediğinizde o vakit tabi ki çok daha güçlenmiş olacak bu taraftaki emellerimize ulaşma gayemiz.
“Çalışan gemi sayısı 45’e çıkacak”
Karada ve denizde çalışanların sayısı 5200. Bunun 1800’ü denizdeki operasyonlarda. 25 gemi var şu anda, 12 – 13 tane helikopter, natürel bu ortada işçi nakli ve birtakım bu türlü kritik materyallerin naklini biz havadan lojistikle sağlıyoruz. Lakin 1 ay sonra çalışan gemi sayısı 45 olacak, çalışan işçi sayısı da artık herhalde bir 1000-1500 daha ek üstüne gelmiş olacak.
Burada alışılmış hem yerli insanımız var, ancak yabancı çalıştırdığımız beşerler var, onların da hakkını yememek lazım. Bilhassa Doğu Akdeniz’deki süreçte ismi konmamış birtakım engellemeler ve yaptırımlarla da karşı karşıya kalmıştık, o periyotta kendi ülkesinin vatandaşlığını bırakıp Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığını seçen insanlarımız oldu.
Şu anda, bunlar da yeniden yurt dışından, Avrupa’dan, Asya’dan, değişik ülkelerden olanlar var, pek uyumlu bir biçimde çalışıyoruz. Bizim uyruğumuza geçmeyen, ancak tekrar öbür yabancılarla da bizim takımımızda yahut hizmet aldığımız kurumlarda çalışanlar var. Bu aslında Türkiye Petrolleri artık milletlerarası ölçekte, memleketler arası bir petrol şirketi olma yolunda da süratle ilerliyor.
Biz birinci keşfi açıkladıktan sonra anketler yapıldı kamuoyunda. Bu Karadeniz’de bulunan gaza memnuniyet oranı soruldu, yüzde 84 benimsemişti. Çok kritik ulusal sorunlarda çabucak hemen toplumun tamamı kenetleniyor. Bu mevzu da, toplumun tamamının kenetlendiği, benimsediği bir olay olarak tarihe geçmiş oldu. Lakin buradan hani bir biçimde hükümete, iktidara puan gitmesin mantığıyla karalamaya çalışanlar var, doğrusu ben üzülüyorum onlar ismine. Zira bu çalışmalardan yalnızca biz yararlanmayacağız, yani biz bu hizmeti götürürken bize oy vermiş-vermemiş diye bakmıyoruz. Bugün 81 vilayetimizde doğal gaz var. Evet, AK Parti hükümetleri vaktinde 2002’de yalnızca 5 büyük kentte 50 ilçede doğal gaz var iken, bugün 81 vilayette doğal gaz var, 650 ilçede doğal gaz var. Nasipse alışılmış tahminen tüm ilçelerimizde vakit içerisinde götürülmüş olacak. Fakat bugüne kadar götürdüğümüz gaz çabucak hemen tamamı ithal bir gazdı, artık artık yerli gazımızı insanımıza, insanımızın meskenine, mutfağına götürmüş olacağız. Ben insanımızın bunu çok politik bir tarafa çekmediğini düşünüyorum. Gerçekten alana çıktığımızda, alana çıktığımızda son derece olumlu geri dönüşler alıyoruz, herkes teşekkür ediyor, dua ediyor, bizi bunlar memnun ediyor.
“Doğu Akdeniz gazı, en ekonomik, en süratli realize edilebilecek koridor Türkiye”
Türkiye aslında hem kendi güç arz güvenliğini tahkim etti bu süreçte, hem de Avrupa’nın arz güvenliğine ortak olduğu, desteklediği projelerle de önemli katkı sağladı, işte TANAP bunlardan birisi. TürkAkımı bugün tartışılsa da bunlardan birisi. Doğu Akdeniz’de çıkacak gaz, bu bizim kendi yetki alanımızdan olabilir, İsrail olabilir, Mısır gazı olabilir, karşılıklı yarar temelinde projeler çalışılır, şayet ekonomik olursa neden Türkiye üzerinden götürülmesin sorusunun karşılığını birlikte verebiliriz. Hakikaten aslında geçmişte de birtakım temaslar teknik seviyede olmuştu. Biz o vakit da aslında çok kapıları kapatmadık.
Eğer pazarlara gitmek istiyorsa Doğu Akdeniz gazı, en ekonomik, en süratli realize edilebilecek koridor Türkiye. EASTMED başta çok konuşuldu, lakin ekonomik olmadığı ve çok müddet alacağı için de işte Amerika başta olmak üzere birçok ülke projeye olan dayanağını çekti. Türkiye’nin de bugüne kadar yaptıkları ortada, bunu bu türlü görmek gerekiyor. Yarın tahminen Irak olabilir, orada da yeni keşifler olursa oradan da gelebilir. Hazar civarındaki ülkelerden de tekrar yeni kaynaklar kelam konusu olabilir. Şu anda dünya bir güç krizine yanlışsız süratle ilerliyor. Bilhassa kimi ülkelere karşı uygulanan ambargolar nedeniyle hem petrol ve petrol eserleri, hem de gaza olan erişimler engellendiği sürece bu fiyatların durdurulması çok sıkıntı gözüküyor. Avrupa da bunun farkında, yeni kaynak arayışları ve kaynağı çeşitlendirme, rotaları çeşitlendirme gereksinimi hissediyor. Bunlar oturulup konuşulup tartışılıp üzerinde bir mutabakat sağlanabilecek bahisler olarak görüyoruz.”